Теле каныш годым

Акам Уфаште соҥгыра икшыве-влаклан интернат-школышто тунеме. Кандашияш образованийым да ургышын профессийжым нале. Корно йӧсылан кӧра тудым ялыш кеҥеж канышлан гына кондат ыле.

Ик теле каникуллан ковай акам деке каяш погыныш. Пеленже мыйымат нале. У Яш гыч Бурай марте виклан 25 километр лиеш. Ту жапыште ял ден ял коклаште могай дыр карантин-влак ыльыч. «Бурайыш пурымо годым чыла тергат. Шылет уло гын, налынат коден кертыт», - ойленыт ачамлан. Садлан Ямаде гыч Янаулыш имне дене, автовокзалыш «грузотакси» манме дене миен шуна.

Ковам билетлан черетыш шогале. «Уфа марте автобус кеҥежым лиеш», - увертарыш кассир. Ӧрна. Ойлат, самолет дене миен шуаш лиеш (Тунам АН-2 чоҥештылын.). А самолетлан билетым ончычак заказатлаш кӱлын. Красный Холмыш автобуслан билетым нална. Янаул гыч Нефтекамскыш толна. «Умбакыже автобусыш огыт пурто - карантин», - увертара шофер. Нефтекамск гыч Красный Холмысо остановкыш куньыртатен толын шуна. Пычкемыш, лампе тул чӱкталте. Ни машина, ни айдеме - иктат ок эрте. Пиалешна, ик татар павай ден ватыже мутланен толыт. «Ала малаш пуртеда ыле? Ме тыште нигӧм огына пале», - йодо ковам. «Ешна кугу, малаш вер шагал. Келшеда гын, кӱварыште вер уло», - маньычат, почешышт ошкылна. Мыйым кум икшывышт коклаш койкыш малаш пыштышт, ковай ден кокай кӱвареш возыч. «Каен огына керт гын, кастене эше толына» манын чеверласышна. Мален лекмылан кок теҥгем тӱлышна.

Адак остановкыш ошкылна. Тушто тиде гана вич еҥ шога ыле. Кечывал марте шогышна. Ик «буханка» (УАЗ) чарныш. «Бурай марте», - шоктыш шоферын йӱкшӧ. Качак ялыш ышна шу, корно лум дене теммылан мӧҥгеш савырнышна. Адак кас марте остановкышто шогышна, тул чӱкталте. «Айста магазиныш, киндым налынат, адак теҥгечсе пачерыш каена», - темлыш ковай. Кевыт гыч киндым да мойн налын лекнат, шогена. Ик пӧръеҥ, ковай дене марла мутланымынам колын, мемнан дек лишеме. «Эй, Яшын улыда? Мыйын тушто родем-влак улыт», - манеш. Тудын родыжо мемнанат мӱндыр родо-влак лийын кайышт. Пеш поро пӧръеҥ, мемнам пачерышкыже наҥгайыш. Кок пӧлеман пачер, изи ӱдырышт уло, ватыже пельменьым ямдыла ыле, кокымшо йочам вучат.

Пельменьым шолтышт, ковай ден татар кокам настойка дене сийлышт. «Еҥ дене шуко кочман огыл», - иктаж вич пельменьым веле кочкым да ик стакан чайым йӱым гынат, йышт пелештыш ковам. Мыйым изи ӱдыр дене вес пӧлемыш колтышт. Кече мучко ноенам, очыни, - эр марте помыжалтде малышым.

Пачер озана кок шагат кечывалым Бурайысе буровойыш вахтовый машина лектеш манын умылтарыш. Трактор корным эрыктен пытарен огыл, садлан эрак ок кае. Юмылан тау, озана саде вахтовый машинаш шынден ужатен колтыш. Бурайыш лампе тул чӱкталтме жаплан миен шуна.

Бурайыште ковамын Меҥлыш лӱман палымыже ыле. Тушан ик йӱдым мален лекна. «Вокзалыш мойн ида кошт, почто воктен шогыза. Бирск гыч почтым шупшыктышо машина толеш. Южгунам еҥ-влакым налеш», - каласыш павай. Адак почта воктене шогена, черет дене почтыш да воктенысе кевытыш пурен ырен лектына. Почта машина толын шуо содыки. Мемнамат нале. Ковай да мый дечем оксам ышт нал. Бирскыш миен шуна. Водитель мемнам гостинице воктене кодыш. «Не пускают, мест нет, хоть на улице ночуй», - ойла ик павай. Мом ышташ? Палымына уке, кеч эр марте уремеш шоген код. «Доченька, ты реветь что ли начинай, будто сильно замерзла», - темлыш ик павай. Ынде мый омсам тӱкалем. «Пустите, пожалуйста, у меня руки, ноги замерзли. На улице умирать что ли?» - малден ончем. «Кораҥза, чечас милицийым ӱжына!» - кычкырат тушеч. «Если эта девочка от мороза до утра не доживет, вам здорово будет отвечать», - вашештыш нунылан ик павай. Мылам верч ала-мо, чыланам пуртышт.

Вес кечын автобус дене Уфаш миен шуна. Акам кокай дене ыле. «Ода тол манын, кокымшо кече шортеш», - ойла кокам. Куанен, шинчавӱдшым ӱштын-ӱштын ӧндале мемнам.

Уфаште тунам родо-шочшына шукын ыльыч. Ковайым унала кондыштарышт. Кушкыжо ковай мияш кӱштен, воктенже меат миенна. Наташа чӱчӱньӧ дене «голубцы» манметым кочна. Тыгай кочышым ялыште тунам кӧ ыштен? Икымше гана Орджоникидзе культура пӧрт ваштареш шогышо сӧрастарыме кожым ужым. Лампе тул чӱкталтеш да тушко куржына ыле. Кож йыр ий пырдыж, кӧргыштыжӧ тӱрлӧ тӱсан тул йӱла. Лампе тул дене илыше, ял гыч олаш мийыше йочалан йомакысе гай чучын... Кызытсе йоча-влакым гына нимо дене от ӧрыктаре. Шарнем, пошкудо изи ӱдырын шочмо кечыже ыле, кокайын изи ӱдыржӧ дене пырля мыйымат ӱжыч. Тунам икымше гана тортым ужым. Кинде дене кочкаш тӱҥальымат, мыйым воштыльыч…

Унаште сай, но мӧҥгӧ пӧртылман. Павай, билетым налын, акай дене когыньнам Бирскыш шумеш шынден (Корно начарлан кӧра Бурайыш, Янаулыш адак билетым огыт ужале мане.) колтышт. Акай шортын кодо. Шоналтем, да тачат кумылем тодылалтеш.

Бирскыш сайын толын шуна. Бажаныште ковай ден кевыт воктен шоген кодна. Чорай велке адак корным лум петырен манын ойлат. Ончена, трактор, терым шӱдырен, магазин воктене шогале. Ковам куш кайымыштым рашемдыш. «Чорайыш каена, тереш шинчаш келшеда гын, налына», - мане ик чӱчӱжӧ. Кузе от келше, мо дене кает? Чорайыш тарваныме годым поран тӱҥале. Эше трактор почеш пургыжта, терыште ала-могай тасма ыле, ковам мыйым петырен толаша. Мыйым кок гана тракторышкат шындышт - чаманышт, витне. Олян-олян Чорайыш толын шуна. «Тиде пӧртыштӧ ик кува гына ила, пачерыш пурта» манын, пуртен кодышт. Кудашаш веле тӱҥална, озаватынам ала-кӧ пӧртӧнчык ӱжӧ. «Чу, родо-влак, ида кудаш, мый унала каем, вес пачерыш кайыза, «чайный» ваштареш кугу пӧрт уло. Тушто корныеҥ-влакым эре малаш пуртат», - каласыш тудо.

Эрлашыжым «Чайныйыште» мален лекше, Балтачыш кайыше павай-влак дене кечывалым корныш тарванышна. Шарнем, курыкым кӱзышна, машинана чарныш, шофер коштын савырныш. Толят, «Мӧҥгеш Чорайыш каена» мане. Корно уке улмаш умбакыже. Уэш Чорайыш толна. Саде кокай декак пурышна. Лариса ӱдырышт теле каникуллан изаж деке Москваш унала миенат, мемнан кайыме шойыч толын шуын улмаш. Кастене мыйым йолташлан нале, да почтыш кайышна. Сайын толын шумыж нерген, йыҥгыртен, изажлан увертарыш. Мылам уэш ӧраш ситыш…

Пеш поро ӱдыр, 10 классыште тунемын тунам. Фамилийже - Андреева. Умбакыже Йошкар-Олаш тунемаш пурен манын ойлат ыле. Кушто улеш гынат, таза лийже, ом мондо.

Эрлашыжым машина-влак корныш тарванышт содыки. Ковам мыйым Бурай гоч Балтачыш кайыше машинаш шынден колтыш, шоферлан кушан волтен кодымо шотышто умылтарыш.

Бурайыште мыйым кӱвар воктен волтен кодышт. Тышке-тушко ончен шогем, кушто улмем ом умыло, шортам. «Молан шортат? Кӧн ӱдыржӧ улат? Куш кает?» - йодо ик татар кува. Столовый кушто улмым рашемдышымат, почешыже ошкыльым. Ковамын палымыже столовый деч ныл пӧрт коден гына ила ыле. Ковай тушко каяш шӱден ыле, молан манаш гын шкеже тул чӱкталтме годым веле толын шуо. Кызыт шоналтемат, пеш чаманем. Узьмакыште лийже.

Меҥлыш павай ден ватыжат поро еҥ ыльыч. «Ӱдырем, Уфаш мийымет Москва олаш мийымет гаяк чучо дыр» манмыштым шарнем.

Мален лекна. Вокзал воктеке лишемна. Калык тич. Чыла самырык, студент-влак. Мемнан дек Благовещенск педучилищыште тунемше Альберт Валитов ден Люба Артамонова (Илен-толын, мый шольыжлан марлан лектым.) толын шогальыч. «О-о, кокай, сай улыда! Те кушеч?» - йодо Алик. Нунат Бурайыш кастене гына толын шуынытат, гостиницеш маленыт улмаш. Шогышна-шогышна, ик машинат уке. «Кокай, айста изиш йолын ошкылына. Танып кӱвар дек шумеш машина ок лий гын, Кузбай гоч умбакыже йолынак каена», - ойым ыштыш Альберт. Корныш визытын тарванышна - ковай, мый, Люба, Альберт да Павасолаш кайыше Зина. Танып кӱвар марте мемнам ик машинат поктен ыш шу, ышат эрте. Тушто ме Зина дене ойырлышна, молан манаш гын тудо Качак корно дене кайыш, а ме Кузбайыш ошкылна. Тушеч мемнан ялыш вик корно уло. Татар ялыш толын шуна. Изиш ырен лектына манын, кевытыш пурышна. Ик пӧръеҥ ковай деч «Кушеч толыда? Куш каеда?» манын йодышташ тӱҥале.

«Айста мемнан дек, чайым йӱктем, авам киндым кӱэшт гына лукто. Мый инженер улам, мӱндыр верлаш командировкыш коштам, корно илышым палем» манын, мӧҥгыжӧ вӱден наҥгайыш. Пӧртыштышт пеш тамле кинде пуш шарлен, ӱстембалне - самовар. Кокай ден озавате шокшо кочкыш дене чайым йӱын шинчат. Мемнамат ӱстелтӧрыш шынден сийлышт. Ковышта дене изи когыльым кочмем шарнем. Ковамын «Еҥ дене шуко огыт коч» манме мутшым шым мондо, конешне.

Саде татар чӱчӱ мемнам имне дене Кузбай гыч Бустанайыш намиен кодыш. Мардеж лекте, пургыж тӱҥале. «Умбакыже ошкылыда ынде, имне мыйын огыл, ферма пашаеҥын», - чеверласыш кучерна. Бустанай гыч Кӱсӱкпайыш (Абдуллино) корно такыр ыле, а Кӱсӱкпай гыч Уял (Семенкино) корным осал мардеж дене ӱчашен ошкылаш перныш. Нойышна, ковам сӱмырлашат тӱҥале. Алик ончылно кая. Ковай сӱмырла, да Любаже Аликлан кычкыра: «Алик, помоги бабушке, то и дело падает». Алик ковамым кидпӱан гыч кучен нӧлталеш, вӱден ошкылеш, ме Люба ден шеҥгеч соптыртатена. Мыйын сумкаштем тӱрлӧ модыш, «Ванька-встанькаже» сӱмырлымем еда кылде-голдо йӱкым пуа. Мардеж туманла, кугу лум кандар-влакым налын-налын кудалта. Корно лач шӱгарла воктеч эрта. «Седе шӱгарлаш кодам ынде мо, ялт вием пытыш», - ойла ковам. Туге манмыжлан мый шорташ тӱҥальым - жалке вет. Ковайын котомкажым корно мучко Алик нумале. Уялыш пыкше миен шуна. Ик родына дек пурышна. Шорташ тӱҥалмемлан ковам шургенат нале. (Ковай пеҥгыде ыле, 99 ият ик тылзе илыш. Кидпашаланат мастар). Уял гыч Актыганыш тарванышна. Актыган гыч У Яшыш корно уке, пургыж петырен. Йӱд, пычкемыш. Ме ковам дене родо-шочшына дек пурышна. Алик ден Люба Маша дек (Тудат педучилищыште тунемше ыле.) кайышт. Ковай павай имньыж дене намиен кода манын шоныш, но павай ден кокай пошкудо ялыш унала каеныт улмаш, эрдене гына толыт. Эше ик йӱдым тушан эртараш перныш. Эрдене павай ден кокай тольыч, кокай телефон дене У Яшыш ачай дек йыҥгыртыш (Тунам Актыганыште радиоузел ыле. Кокай тушто техничкылан ыштыш.), но ачай ыш тол. Лумым келынак, ялыш тарванышна. Алик ончылно кая, ме - почешыже. Ковамын котомкажым адак Алик нумалеш. Пыкше-пыкше толын шуна. Мемнан дек пурышна. Авай Алик ден Любам чай дене сийлыш. Вара нуно корныш тарванышт, Алик - Тошто Яшыш, Люба - Братовщиныш. Умбакыже корно тӧр. Тунемше-влак Тошто Яшыш школыш коштыт. Корно уло. Авам моткоч тургыжланен, вет каникулат эртен. «Мыняр кечым кодышыч? Класс вуйлатышет толын кайыш. Йомдареныт тыйым. Мом шонашат ӧрым», - ойгыра авам.

…Эрлашыжым школыш кайышым. Икымше урок деч вара учительскийыш ӱжыктышт. Завуч вурсаш тӱҥале. «Корно укелан тыге кужаш толна» манын умылтараш тыршем. «Ом пале, ом пале, мемнан ял гыч корно уло», - игылтме гай окнаш ончыкта завуч. Йолташем-влаклан корно историемым кок кече наре ойлышым. «Ныл кечым коденат гын, мо вара? Кеч Уфам ужын тольыч», - лыпландарышт нуно.

Икымше гана ужмем таче мартеат вуем гыч ок лек.

А. АРТАМОНОВА.