Марий-влаклан шочмо йылмышт уто лийын? 1-ше ужаш

Шыжыш куснышна. Озанлыклаште тургымыштым мучашлат. Школлаште у тунемме идалык кожганыш, калыклан подпискым ышташ тӱҥалме нерген увертарышт. Тыге илышна эркын умбакыже шуйна. Могай шӱлыш, могай шонымаш дене илена?

Эртыше ик тылзе жапыште марий-влак тӱшкан илыме районлашке чыла вереак шуын шым керт, молан манаш гын утларакшым каныш кече-влак кӱшеш веле корныш лекташ йӧным муаш лие. Туге гынат туныктышо, почта пашаеҥ, верысе тӧра, пашам ыштыше тыглай еҥ, пашадыме, тунемше-влак да моло денат тӱрлӧ вере вашлийын кутырымеке, шонаш кодым: умбакыже ме, марий-влак, кузе илаш тӱҥалына? Темлышыже шуко, а мом ышташ, тиде МОМ ЫШТЫШАШЫМ кӧ ЫШТЫШАШ? Тыгай йодышым тарватет гын, темлыше-влак вигак ӧрдыжкӧ кораҥыт. Мемнан калыкнан ончыкылыкшо шотышто проблемный йодыш-влак нерген ойлем. Мутат уке, чыла вереак уда огыл: кушто тыршат, тушто пашат шолеш. Но ужын-колын коштмем нерген кузе возаш? Моктен? Вет моктен возымым гына лудаш йӧратена. Моктанышаш нимо уке гынат, ситыдымаш нерген мутым лукман огыл - тидым вурсымылан, критикылан шотлат. Тидлан сырат. «А мо эре моктен гына возеда, критикым огыда тарвате?» маншыжат уло. А вес гана ончет - саде еҥжак, критикым йодшыжо, сырен коштеш. Молан? Шкенжын ситыдымашыжым кораҥдаш полшаш шонен возымылан. Еҥым орло, а тудым мокто.

Ик арня, кок арня шонкалышым… «Лучо нимат ом возо, - каласышым шкаланем. - Сайжым эре савыкташ тыршена, авторна-влакат верла гыч увертарен шогат».

Тугеже, молан жапым йомдарен шинчылташ? Вет ситыдымашыже тӱҥ шотышто шке калыкна, йӱлана, йылмына дене кугешныме олмеш газетым луддымаш да тупынь койышым ончыктымаш дене кылдалтын. Периодикым налдыме-влак икшывыштымат лудаш огыт туныкто. Кызыт республикыште «Лудшо ача-ава - лудшо икшыве» акций кая. Тидым марий школлаште палат мо? Нигилизм шӱлыш книгам, газетым лудмаш дене гына кылдалтын лиеш гын, вуй гыч чыла луктын кудалташ да мондаш тӧчен кошташ лиеш ыле. Но кунам вес калык ончылно шкенам шке ӱлыкӧ волташ, пагалыдымашыш лукташ амалым пуэна… Кузе марий ялысе школышто ача-ава-влак марий йылмым туныктымо олмеш «Прошу организовать изучение родного русского языка» манын йодмашым возат але кузе, кугу уна-влак толмо годым вожылмашке пураш огыл манын, марий ялысе уремым коршаҥге да шӱкшудо деч эрыкташ татар ял гыч бюджетник-влакым субботникыш поктен кондат, а ялче-влак тидым ончен шинчат. Пытартыш верлаште лиймем деч вара чон ташлен лекте. Возаш, тидын нерген кутыраш кӱлеш. Содыки мом ужмем-колмем дене лудшым палдарышаш - журналист семын профессиональный порысемым шуктышаш улам. Чыла тидын нерген умбакыже лудса, а иктешлымашым шке ыштыза. Шонымашдам возен колтен кертыда.

Тошто Тумбагуш ялыште

Павел Глезденевын шочмо верже. Тудо кызытсе «Марий Эл» газетым ик курым утла ончыч негызлыше, Икымше Марий погыным Пӱрӧ олаште тарватыше талешке марий-влак гыч иктыже. Ялсовет, почта, чапле кугу школ, йочасад, клуб - чыла уло, ончен куанет. Школышто да клубышто библиотека-влак пашам ыштат. Но… кум ялым ушен шогышо ялсоветыште улыжат 6 еҥ «Чолманым» налеш, а Тошто Тумбагушышто - ныл еҥ веле, туныктышо-влак гыч - иктат уке, марий йылмым туныктышат. Марий тӱняште мо каен шогымым, вес районласе марий-влакын кузе илымыштым йӧршын огыт пале.

«Икымше Марий погынлан 100 ий темме лӱмеш Пӱрӧ олаште конференций кунам эртыме, тушто мом каҥашыме нерген палышда?» - йодам. «Тидын нерген нимогай увер лийын огыл», - маныт. «Шаран район, поснак П. Глезденевын ялже гыч, молан нигӧ миен огыл?» манын йодмемланат тыгаяк вашмутым кольым. А чыла тидын нерген мыняр возымо! Молан марла газет-влакым лудаш? Нигӧ ок йод, ок текшырес. Эше Усолашке пурен лектымат, моло яллашке шым кае, мӧҥгеш пӧртыл тольым. Жапым арамлан йомдарыме ыш шу. Шаран районышто чыла вереат сӱрет тыгаяк. Марий школлаште подпискым ышташ темлыме «разнарядке» манме спискыштат марла газетын лӱмжӧ уке. Но туныктышо-влаклан образований пӧлка вуйлатыше дене кутыраш да вес гана уэшын мияш сӧрен кодышым. Ик ужашыжым шуктышым - образований пӧлка вуйлатыше М.З. Ахмадуллин дене кутырышым. Мо нерген - тидым вес гана тушто туныктышо да мер пашаеҥ-влак дене вашлиймаште ойлем. Иктым умылышым да вожыльым: кызытсе марий интеллигенций кӱшыч шӱдымӧ почеш гына ыштен тунемын. 100 ий ончычсо марий талешке-влакын примерышт, калык верч тыршымышт кӧлан кӱлеш?

И. ГУБАЕВ.

Умбакыже лиеш.