Мондалтдыме пединститут

Марий кугыжаныш университетын ик корпусшо воктене (Тиде ондаксе Коммунист, кызытсе Кремль уремын ужашыштыже верланен.)

В.И. Ленинын соратникше Н.К. Крупскаян бюстшым вераҥдыме. Марий педагогик институт - икымше кӱкшӧ шинчымашан-влакым ямдылыше тӧнеж. Ончычсо пединститут (Тудым РСФСР Наркомпросын 588-ше номеран Постановленийже негызеш 1931 ий 22 май тылзын почмо.) агропединститут маналтын улмаш. Тунам улыжат 129 еҥ тунемын. А 1933 ийыште тиде тунемме верлан Н.К. Крупскаян лӱмжым пуымо. Надежда Константиновна Марий кундемыште калык образованийлан кушкашыже полшымаште, культурым шарымаште, вияҥдымаште ятыр тыршен. Теве тидымак шотыш налын, лӱмжым пуымо.

Ныл ий гыч, 1935 ийыште, икымше выпуск лийын. Икмынярышт теве: поэт Николай Семенович Мухин, калык поэт-шамыч Николай Иванович Казаков ден Макс Майн, драматург Сергей Николаевич Николаев, курыкмарий поэт Никандр Филиппович Ильяков, сылнымут мастар Василий Степанович Юксерн да шуко молат. Нунын коклаште эрвелмарий-влакат лийыныт - тиде Шаймурат Минлигалеевич Булатов (Шадт Булат) ден Ахмет Асылбаевич Асылбаев.

Шадт Булат Шаран районысо Янахмат ялеш шочын. Шочмо кундемыштыже шымияш школ деч вара тулык йочам Пошкырт облоно Козьмодемьянскысе курыкмарий педтехникумыш тунемаш колта. Тыште рвезе курыкмарий йылмым тунемеш, а тунем лекмекше, тиде йылмым верысе йочапӧртыштӧ туныкташ тӱҥалеш. Тыге эрвелмарий рвезе олык да курыкмарий йылмым сайын пален. Садланак шке произведенийже-влакым кок йылме дене возен. Но лӱмлӧ поэтын ӱмыржӧ Кугу Ачамланде сареш сусыргышо командирым утарымыж годым 1943-шо ийыште кӱрылтын. Шадт Булатын лӱмжым шочмо Янахмат ялыштыже ик уремлан пуымо.

Ахмет Асаевын (Асылбаевын) лӱмжӧ пеш палыме. Литературовед да писатель Дӧртыльӧ районысо Елтек ялеш шочын. Эше Марпединститутышто тунеммыж годымак шымлымаш паша дек шӱман улмыжо рашемын. Тидым 1935 ийыште Осып Шабдарат ужын шуктен (Тудыжо институтышто туныктен улмаш.). Ахмет Асылбаевын ик эн ондак возымо пашаже «М. Шкетанын творчествыже» лийын. Тиддеч вара критик ятыр шымлымаш пашам серен. Писатель мер пашамат шуктен. Мутлан, тудо ик жап «Ончыко» журналым редактироватлен. Сылнымут мастарын ӱмыржӧ 1999-ше ийыште кӱрылтын.

Ятыр эрвелмарий ӱдыр-рвезе институт гыч туныктышо лийын лектын. Шагалын огыл творчество корныш шогалыныт. Теве икмыняр пример (Скобкылаште институтым тунем лекме ий ончыкталтеш.): Краснокам район Чормак ял гыч Александр Юзыкайн (1947), Мишкан район Пӱрӧмучаш ял гыч Анатолий Бик (1952), Свердлов область Красноуфимск район Сарсаде ял гыч калык поэт Семен Николаев (1961), Калтаса район Ӱлыл Качмаш ял гыч поэт Аксай Савельев (1963), Мишкан район Кульчубай ял гыч критик-литературовед Гельсий Зайниев (1967), Калтаса район Тӧлдӧ ден Торасола ялла гыч прозаик Ислибай Мурзашев ден поэт Гани Гадиатов (1969), тиде районысак Шоръял гыч калык поэт Анатолий Тимиркаев (1975), Балтач район Туктай ял гыч прозаик Мария Илибаева (1977), Мишкан район Андреевка ял гыч поэтесса Валентина Изилянова (1982), тиде район гычак журналист, «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжо Александр Абдулов (1983) да шуко-шуко молат. Марий пединститутын выпускникше-влак шымлымаш корнышко писын шогалыныт. Теве нуно: Калтаса район Ӱлыл Качмаш ял гыч филологий наука доктор Николай Исанбаев (1952), тиде районынак Тошто Оръямучаш ял гыч педагогика наука доктор Петр Апакаев (1962), Краснокам район Ушмен ял гыч филологий наука доктор Юрий Андуганов (1971), Мишкан район Пӧкленде ял гыч филологий наука кандидат Георгий Валитов (1974).

Ынде Марий Элысе кок вуз (МГПИ ден МарГУ) икте лие - Марий кугыжаныш университет. Россий Федераций Правительствын 2007 ий 16 августысо 1062-шо номеран шӱдымашыже негызеш Рособразованийын 2007 ий 5 сентябрьысе 1657-ше номеран приказше дене кок вузым ушымо.

Но Н.К. Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш пединститут мондалтдыме, вет тудо ятыр педагогым ямдылыш. Кызыт эрвелмарий-влак кокла гыч кӱкшӧ шинчымашан педагог лияш Пӱрӧ оласе пединститут ден Марий университетыште ямдылалтыт.

П. ЕМЕЛЬЯНОВ, туныктымо пашан ветеранже, Марий пединститутын 1963 ийысе выпускникше.

Снимкыште: