Пӱрымаш (йомак)

Ик ялыште шочын-кушкыныт улмаш изак-шоляк Пашай ден Аксай. Изаже изинек пашалан, шольыжо оксалан кумылан лийыныт. Ачашт эре ойлен: «Эргым-влак, пашам йӧратыза! Пӱжвӱдым йоктарен ыштен налме окса веле пиаланым ышта, яра толшо поянлык вӱд гай йоген кая». Ончыко ужын моштышо кокаштат шижтарен: «Пашай эргым, илен-толын, пашаште тыршымет, ош пиалет да икшывет-влакын чапышт тылат пагалымашым кондат, шоҥгылыкыштет эн пиалан айдеме лият. А тый, Аксай, шарнен иле: сут койышет да чын йӧратымашым аклен моштыдымет вуетым кошартен кертыт». Тидлан рвезе кидшым веле лупшалын.

Жап эрта. Вуеш шушо эрге-влакын илыш-корнышт кок могырыш торла. Пашай ялыштак илаш кодеш. Тыште тудо йӧратымашыжым, Паялчым, вашлиеш. Ешым поген, ача-ава деч кодшо суртым уэмден, мотор пелашыж дене вычыл-вычыл ила. Кум икшывым куштат, нуным еҥ деч удан огыл чикташ, пукшаш, шинчымашым пуаш тыршат, сай койышым шыҥдарат.

Аксай гын олашке илаш кая. Тунеммыже, паша ыштымыже-можо, эре оксан верым кычалеш. Вашке тудат Шаялче лӱман мотор ӱдыр дене палыме лиеш, тудат яшката кап-кылан, шемалге шӱргывылышан рвезым уло чонжо дене йӧратен шында. Ӱдырын ачаже кугу бизнесмен улмаш. Тидым пален налын, Аксай уло моштымыж дене поянлан йӧраш тӧча, Шаялчыжлан пӧлек почеш пӧлекым ышта. Вет бизнесменын ава деч посна кугемше ӱдыржӧ шкетын веле лийын.

Вашке Аксай ден Шаялче мужыраҥыт. Икмыняр ий гыч ватыжын шӱм черан ачаже колен колта. Шке бизнесшым да полат гай пӧртшым йӧратыме веҥыжлан ӱшанен кода. Вот тунам «ялысе ӱҥышӧ рвезына» чын тӱсшым ончыктылаш тӱҥалеш: ватыжым нимоэшат ок шотло, арака да наркотик деке шӱмаҥше эргыжымат аваж ваштареш шогалта.

Икана Пашай сомыл дене олашке толеш. Шольыж декат пурен лекнеже. А тудыжо шкеж гаяк поян-влак дене пырля мотор ӱдыр-влак дене бассейныште «каналта» улмаш. Шулдо акашан вургемым чийыше шочшыжо ӱмбак ончалеш да, «Коштыт вет кӱчызо-влак» манын, поктен луктеш.

Жап эрта. Икана Пашай чодырашке ломашым руаш мия. Пашалан пижеш веле, чашкер коклаште ала-мо волгалт кая. Мо лиймым умылаш манын, тудо вер деке лишемеш. «О-о, Кугу Юмо! Тыгай мотор кайык тышке кушечын чоҥештен толын?» Шийын-шӧртньын йылгыжше изи пачкатам икмыняр жап йӧратен ончен шога. Кайык верже гыч чоҥештен лектеш да пушеҥге укшыш верлана. Пашаят помыжалтме гай лиеш, кайык шинчыме верыш ончалеш. Пыжашыштыже кум муно кия, тыглай огыл, а шӧртньӧ чумырка-влак. Кенета пушеҥге велчын кайыкын йӱкшӧ пылышыжлан солна:

- Пашай изай! Тиде ӱмырет мучко пашаште тыршыметлат пӧлек. Ит аптыране! Нал! Поро пашалан кучылт!

Кенета тыгай поянлык кидыш толмылан Пашай чот куана. Рвезыж годсек шонен коштмыжым илышыш шыҥдараш лиеш. Чынак, вашке тудо тӱкан кугу вольыкым ончымо фермер озанлыкым почеш, йочасадлан, верысе школлан да эмлымверлан кӱлеш арверым, ӱзгарым налаш окса дене полша, шуко икшыван ача-ава да начарын илыше шоҥгыеҥ-шамыч нергенат ок мондо. Зоотехниклан да вольык врачлан тунем лекше эргыже-влак ушкал фермым, ӱдыржӧ йочасадым вуйлаташ тӱҥалыт.

Изаже, нимом тойыде, кузежым-можым ойлен пуа. Эрлашыжым кече кава тӱрым чеверташ веле тӱҥалеш, Аксай, кӱлеш арверым машинашкыже оптен, чодыра могырыш кудалеш. Ончыктымо верышке толын шуэш да кайыкым вучаш тӱҥалеш. Теве эр кече йолваж дене пушеҥге вуйлам волгалтара. Тиде жапыште чашкер лоҥгаште чинчын-вунчын койын кодеш. Геройна, вурт тӧршталтен, кайык декыла лупшалтеш. Тудыжо, ӱчым ыштышыла, то изиш чоҥешта, то айдемын толын шумыжым вуча. Тыге тудо Аксайым кечыгут чодыра кӧргышто кондыштара, кече шичме жапыште шинчалан койдымо лиеш. Шужен, ярнен пытыше поян кадыр куэ йымак каналташ шинчеш, шижде нералтенат колта. Пелйӱд лишан шыве-шово йӱкеш помыжалтеш. Ужеш, тудын воктенже изирак чарашке ош вургеман, ош пондашан кугыза - суксо-пӱрышӧ - лектеш, почешыже - чодырасе чыла янлык да кайыквусо. Тудо чыла чонанлан эрласе кече нерген ойла: мо нуным вуча, мом кочкаш муыт. Пытартышлан чара покшеке окшак пире лектеш. «Тыйын резыкет, пиалет кадыр куэ йымалне», - каласа янлык-лан кугыза.

Тиде ойым колын, Аксай куэ вуйыш кузе кӱзен шичмыжымат ок шиж. А пирыже пушеҥге йымалне верлана, жапын-жапын урмыж колта. Куэ парчам ӧндалын, Аксай эр марте ни колышо, ни илыше шинчен лектеш. Кече лекмеке, пире чодыра кӧргыш пурен йомеш. Сут марият кыпте-гопто пушеҥге гыч вола да машинаж деке куржеш. Олашке толмеке, капысе лавыражым душ йымалне мушкеш, вара бассейнышкыже тӧршта. Вӱд йымачын ийын кая, изиш лиймеке, вуйжым нӧлталеш: «О - о! Тыгай мотор ӱдырым полатышкем кӧ пуртен?» Чынак, вӱд воктенсе кушеткыште сур ӱпан, шке капшылан пеш моторын ургымо кандалге тувырым да кӱкшӧ таганан сур туфльым чийыше пеш мотор ӱдыр шинча. Изиш окшаклен, ӱдыр Аксай деке лишемеш. Тудыжын шӱмжӧ куанен пыртка:

- Тиде ӱдыр мыйын ватем лиеш! Шаялчым черле вуян еҥ-влакым эмлыме клиникеш петырем!

Тиде жапыште бассейныш ватыже толын пура. Сурт оза тудым шӱрдылын, игылтын поктен луктеш. Шаялче, шинчавӱдшым ӱштылын, шке пӧлемышкыже кӱза. Икмыняр жап пӧртыштӧ пеш тымык лиеш. Озавате, ала-мом шижшыла, адак бассейн пӧлемыш пура. Тушто, марийжын пеле кочмо вуйжым нултен, окшак пире веле шогылтеш, туштак палыме халат да тапычке-влак почаҥыт…

А. АСЫЛБАЕВА.