1941 ий 22 июньышто Совет Союзыш фашист Германийын войскаже-влак керылт пуреныт. Элнан историйыштыже эн шучко, неле, ойган сар тӱҥалын. Тудо тӱжем ныл шӱдӧ латкандаш кече шуйнен да 1945 ий 9 майыште Берлиныште совет войска-влакын сеҥымашышт дене мучашлалтын.
Нерге ял гыч Шочмо элнам аралаш 100 утла еҥ каен, нунын кокла гыч пелыже кредалмаш пасуэш вуйжым пыштен. Мыйын кочамат, Сайнуш Гареевич Гареев, тушманым сеҥыме верч тыршен. Икшывыже да уныкаже-влаклан самырык жапше да сар нерген ятыр гана ойлен. Но мый кугезе кочамым шке ужын омыл, тудын нерген кувавамын да паваемын, Аликай Калиевын, ойлымышт гыч гына палем. Кугезе кочамын ешыже кугу лийын. Икшыве-влак Калий (1886 ийыште шочын), Салий (1892), Саляй (1896), Салиш (1899), Салек (1904), Саликай (1906), Салмиян (1908), Сайнуш (1910), Сайнаш (1912), Айсуло да Эрсуло поче-поче кушкыныт. Гареевмыт еш - ялысе ик эн кугу тукымын ужашыже. Тукымышто чыланат, манаш лиеш, пеҥгыде кап-кылан, пашам йӧратыше лийыныт. Сар тӱҥалмеке, Сайнаш, Саликай, Салиш, Салек, Салмиян, Саляй Шочмо элым аралаш каеныт. Калий ден Салий уже шоҥгырак лийыныт. 1942 ий 14 августышто Салийын Сайсан эргыжат тушман ваштареш кредалаш каен. Саликайлан, Салмиянлан да Саляйлан мӧҥгӧ пӧртылаш пӱрен огыл улмаш. Нуно эл верч вуйыштым пыштеныт. Ял покшелне шогышо обелискыште нунын лӱмыштымат возымо. Но кушто да кунам коленыт, ме раш огына пале. Кугурак-влак жапыштыже паленытат дыр, но ойлымыштым возен кодаш нигӧн ушыш пурен огыл. Салекын ойлымыж почеш, тудо сар гыч инвалид лийын пӧртылын, фронтышто, Дон эҥер воктене, Салмияным вашлийын. Иза-шольо пеш чот куаненыт. Шокшын ӧндалалтыныт, но кужу жап мутланен кертын огытыл - Салеклан эҥерын вес велкыже вончаш кӱлын. «Тый тышан код, олмешет мый вончем. Ялыш таза-эсен пӧртылат гын, вашлиймына нерген ойло», - пеҥгыдын каласен Салмиян. Нуно чеверласеныт. Салмиян моло салтак дене пырля пушыш шинчын. Пуш эҥер покшек шумо годым бомбежка тӱҥалын. Шольыжын шинчыме пуш ӧрмалген шогалше Салекын шинчаончылныжак пудештын. Салек умылен - шольыжо тудын илышыжым арален коден. Тиде историйым тудо колымешкыже шинчавӱд йӧре ойлен.