Йылме, койыш-шоктыш… А эше мо мемнам уша?

Кызытсе илышыште марий-влак концертыш шагал коштыт, маныт. Тугеже, калыкын духовный культурыжо волаш тӱҥалын але концертын кӱкшытшӧ зрительын чон йодмыжым ок шукто?

Нефтекамскыште регион-влак кокласе черетан Марий тӱвыра фестивальым эртарен колтымеке, вашмутым коктеланен кычалаш амал ыш код. Концерт деч кок кече ончычак билетым налын пытареныт ыле. Кажне ганат тыгак: лу ий ончычат, кызытат. Садлан марий калык концертыш коштмым чарнен манаш йылмем ок савырне. Очыни, зритель аклаш тунемын. Концертын чонлан келшыше содержанийже, тематикыже (Чынак каналтен, нӧлталалтше кумылан мӧҥгӧ пӧртылаш), жанрым почын пуэн моштышо артист але коллектив сценыште лиеш гын, билетым кок пачаш шергырак налын, шоген ончашат ямде улыт.

Зрительын (калыкын) культурыжым сцена (артист) формироватла. Курым мучкат тыге лийын. Могай зрительым куштена, тугай аудиторийым погена. Артист-влак тидым палышаш, ушеш пыштышаш улыт. Нунын призванийышт - зрительлан служитлаш, калыклан келшаш. А эстрадыште (Фольклор, калык куштымаш-влак йомын толыт, сценыште шуэн ужына.) тыгай тенденций шарлен толеш, пуйто артист - эн тӱҥ персонаж, а зритель - тудын слугаже: оксам тӱлышаш, концерт мучко совым кырышаш. А калыкын чонжо мом йодмым залысе зрительын шинчаж гычак умылен мошташ чыла артистлан огыл Юмо шижмашым пуэн. Залыште еҥ шагал гын, концертын организаторжо але артист зрительлан огыл ӧпкем кучышаш, а шке вуйжо йыр шоналтышаш. Конешне, тичмаш сай концертым чумыраш шергын логалеш. Но, ончаш толшо еҥ тудым пагалымым шижеш гын, чонжылан келшыше пайремыш логалаш шийвундыжым ок чамане, роскотым уло кумылын пӧртылта. Кунам артист зрительым улыжат оксам ыштен налме йӧн семын веле ужеш, тунам чынак аудиторийым йомдара.

Ну йӧра, изирак лирический отступлений деч кораҥына. Тидыжым мый шкемын субъективный шинчаончалтыш дене, зритель семын, луктын каласаш тоштым. Молан манаш гын шкежат чыла концертыш ом кошт. Чынак, эре иктымак ончен да колыштын (дискыштат, интернетыштат, сценыштат, дискотекыштат) шер темеш. Чон мом-гынат уым йодеш. А уждымо-колдымо муро, куштымаш-влак улыт. Просто оҥай, поян репертуаран ятыр коллектив, артист-влак «лектын коштын кертдыме», садлан калыклан палыдыме улыт. Молан? Амалже - транспорт, шийвундо уке, культура аланысе тӧра-влак йӧным муаш огыт полшо да тулеч молат. Лач тыгай-влакым чумыра, нунылан шкеныштым ончыкташ, калыкым куандараш полша Нефтекамскыште кажне ийын эртарыме Марий тӱвыра тылзым мучашлыме регион-влак кокласе фестиваль. А тидым ышта (нимогай секретше уке) 3-4 еҥан «Чолман» газет редакций. Садлан билет деч посна кодшо, концертыш логалдыме-влаклан, ида ӧпкеле манын, эше ик гана ушештарем: билет ок код манын возенна ыле, тидын шотышто рашемден йыҥгырташ телефон номерымат ончыктышна.

«Культура полатын кассыштыже билет уке, молан налын кайышда?» манше-влаклан умылтарем: «Чолман» газетым налаш, лудаш кӱлеш. Концертым кассир огеш организоватле, тушко билетым ужалаш полшаш веле пуат. А кӧ организоватла, билетшат тудын. Мемнан билетым редакций гычак налын пытарат.

Мо уло, аклен огына мошто. А вара шортына. Шкалан кӱлеш годым газетым шарналтат. А подпискым ышташ, увер-аҥарым, марий илышым пален шогаш манат гын… Молан кӱлеш? Куд шӱдӧ утла теҥгем тӱлен, ик ийлан «Чолманлан» подпискым ышташ пуйто шерге, шийвундо жалке. А тынарак оксам, билетын акше деч кок пачаш шергырак луктын пыштен, «Чолманын» концертышке логалаш шонышыжо культура полатыште лыҥ темын ыле. Кок кече почела эртарашат темлаш тӱҥальыч. Марий-влак, айста икте-весынам умылаш, пагалаш тунемына. Икте, кокыт але кум кече - мом, кушто да кузе организоватлаш - чыла ыштен кертына. Тидым шукташ, увер-аҥарым шарен, пален шогаш икте-весе дене каҥашыме, кутырымо йӧнна уло - «Чолман» газет. Тауштыме шомакым, шуко поро тыланымашым, куаныме, кугешныме ойым кольым концертыште. Марий-влакым чумырен, культурым нӧлтен, ушен шогышо вий семын мемнам аклен, тауштен ойлышо зритель-влаклан вуйнам савена. А газет йомеш гын, тыгай вийжат калык коклаште ок лий. Тидыже тендан деч, пагалыме лудшо-влак, шога. Ӧрыктара пытартыш ийлаште марий-влак шукын илыме Мишкан ден Калтаса районлаште лудшо-влакын йомын толмышт. Да, тӧра-влак тыланда нигунам газетлан подпискым ыштен огыт пу, возалташат огыт темле. А марий-влак шкеже кушто улыда? Тожо шагалемында мо? Але газетлан возалташат кӱшыч кӱштымым веле вучен иледа?

«Кеҥежын мотор ӱдыржӧ» конкурсышто сеҥыше-влаклан фестиваль касыштак дипломым кучыктышна. Мотор ӱдыр-влаклан медальым, шергакан пӧлекым ямдылымыжлан Россий Фотохудожник-влак ушемын еҥже Вадим Мадияровлан пеш кугу таум каласена.

Таум каласена мероприятийыштына модышлашке да конкурслашке чолган ушнышо зритель-влаклан, мотор деч мотор марий вургемым чиен толшо ӱдырамаш-влаклан, пайремнам сылнештарыше коллектив ден артист-влаклан: «Элнет» куштышо да мурышо калык ансамбльлан (вуйлатышыже - Татарстан Республикысе культурын заслуженный пашаеҥже Геннадий Мальгин, Татарстан, Менделеевский район), «Пеледыш» фольклор калык ансамбльлан (Юрий Искаков, Киров область, Вятские Поляны ола), «Таныптӱр сем» фольклор ансамбльлан (Ольга Бакирова, Коян села, Краснокам район), Калтаса район Келтей ял клубын фольклор коллектившылан (Марина Ислаева), Нефтекамск оласе «Шӱдыргорно» мурышо ансамбльлан (Раиса Исенбаева), «Чорай кундем» фольклор да эстрада ансамбльлан (Игорь Васильев, Мишкан район), Марий Эл Республикын сулло артистше Светлана Осиповалан, чолга мурызо Вадим Красновлан (Йошкар-Ола), Сарапул оласе педколледжын тунемшыже, Удмуртийысе «Прикамские напевы» фестивальыште сеҥыше самырык мурызо Наташа Алынбековалан (Краснокам район Йывангасола гыч), гармоньчо да тӱмырзӧ дуэт Юрий Иликаевлан, Радион Нямиковлан (Мишкан район). Икте-весылан эҥертен веле илышыште шке кӱкшытнам, лӱмнернам арален коден кертына. «Чолман» умбакыжат ӱшаным сулаш, калыкын йодмыжым шукташ тӱҥалеш. А марий калык шкеже мом шона?