Коча нерген шарнымаш-влак

Сергей изиж годым аваж велым кочаже К.А. Рачинский дене Петровский-Разумовскийыште илен. Тунам Константин Александрович Ял озанлык академийын (кызыт К. Тимирязев лӱмеш университет) директоржо лийын. Тудын улак пӧртшӧ поян улмаш. Кӱшыл пачашыште директорын пачерже верланен, ӱлнӧ кухньо лийын, тушто тарзе ӱдырамаш илен. Серёжан вич ияш улмыж годым ик кечын тудлан кочаже, ачажын ачаже, толмо нерген увертареныт. «Кушто вара тудо?» - йодын йоча. «Тудо ӱлнӧ, кухньышто», - вашештеныт тудлан. Серёжа волен да кухньышто кочажын кухарке дене ойласен шинчымыжым ужын. Вигак кӱшыл пачашыш профессор Рачинский дек ойласаш кӱзымӧ олмеш Лев Николаевич коло минут жапшым тыглай ӱдырамаш дене мутланаш ойырен. Моло еҥ, тудым ужде, воктечше эртен кая улмаш. Кочаже тарзымат моло гаяк айдемылан шотлен. Тунам уныкаже тидлан изишак ӧрын. 

Тиде Серёжан кочаж дене икымше гана вашлиймашыже лийын. Рвезе Лев Николаевичын келге ончалтышан шинчажым, каҥга шӱргывылышыжым да кужу огыл пондашыжым шарнен кодын. Кочаже ялысе семын проста ужгам чиен, парняже ластык дене пидылтын улмаш. Тудо уныкаж деч мо дене модмыж нерген йодыштын.

Индеш ияшыж годым Серёжа Ясный Поляныште илен. Ямле шошо кечын, паркыште коштшыжла, рвезе писте-влак коклаште вераҥдыме ӱстел коклаште Лев Николаевичын возен шинчымыжым ужын. Тунам кочаже пеш шоҥго лийын. Серёжа кочаж воктеке миен саламлалтын. «Вот мо, Серёжа, - эплын пелештен кочаже, - Илья Васильевич деке кай да мылам вес перам кондаш йод, тиде удан воза». Илья Васильевич Сидорков пӧртыштӧ тарзе лийын, Лев Николаевич тудым «полышкалышем» манын. Илья Васильевич писательлан кунам могай пера але кагаз кӱлмым умылтарыдеак шижын моштен. Палемден кодыде огеш лий: тудо 1940 ийыште колен, пытартыш ийлаште экскурсант-влаклан Ясный Полянысе музей-пӧртым ончыктылын. Илья Васильевич вес перам конден пуэн да каен. «Ужат, Серёжа, мый чыла вере титакан улам: мыйын олмеш вес еҥ ышта. Эскере, кугеммекет, тый кертме сомылым еҥлан ит ыштыкте», - шыпрак каласен Лев Николаевич. 

Ясный Полянысе пӧртыштӧ вӱд пучат, канализацият лийын огытыл. Пытартыш ийлаже марте Лев Николаевич вӱдым шке нумалын, ведра-влакым луктеден, пӧлемжым эрыктен, Илья Васильевичлан паша шагалрак кодшо манын тыршен.

Икана лу ияш Серёжа шым шагат эрдене кынелынат, Ясный Полянысе пӧрт воктене шогылтын. Сурт гыч сур тувырым да кемым чийыше Лев Николаевич лектын. Уныкаже тудын дене пырля мияш йодын. «Йӧра, Серёжа, пеленем мий, но ит мутлане. Мый эрдене шонкален коштам, тый мыланем ит мешай», - манын кочаже. Тунам Серёжа ӧрын да кочаж дене пырля каен огыл. Тудо умылен: пижедылшан, сӱмсыр лийман огыл! Кугыеҥ-влакын кӱлешан пашашт улмо годым йоча-влак мешайышаш огытыл!

Варарак Серёжа пален налын: кандаш шагат эрдене кочаже эре шкетын кодын, произведенийже-влак да илыш нерген шонкален коштын. 

А мешайыме нерген кушеч палаш? Тӱткӧ лийман, умыландарымым вучыман огыл, шке шонен моштыман. Тиде урок чыла ӱдыр-рвезылан пайдале лийшаш.

Вес гана Серёжа Москва гыч Ясный Поляныш вигак школысо экзамен-влак деч вара миен. Рвезын ӱмырыштыжӧ тиде икымше тергымаш лийын, сандене тудо тургыжланен, йӱдымат мален кертын огыл. Эрдене, кофем йӱаш погынымеке, Серёжа нерен шинчен. Кенета Лев Николаевич толын пурен да, нигӧн ӱмбак ончалде, уныкажлан каласен: «Очыни, тый таче йӱдвошт мален отыл!» Серёжа ӱмбак туге ончалын - рвезе эсогыл лӱдын колтен. Кузе кочаже, тӱслен ончалынак,  чын каласен кертын?! Тунам уныкаже умылен - тургыжланыман огыл, шкем кидыште кучаш тунемман! Умбакыже коча нимом ойлен огыл. Тиде урокат самырык-влаклан пайдале: нигунам нюслыман огыл, эре пеҥгыде, чытышан лийман.

Икана Серёжа рвезе-влак дене пырля волан дене модын - тояшке оҥгым руалтен кучыман улмаш. Кочаже нуным ончен шоген, вара уныкажлан каласен: «Мыняр тарванылмашет уто ыле!» Рвезе, чынак, солкален, кӱлдымашын кок велыш куржталын. «Модмо, пашам ыштыме годым да спортыштат уш дене шоныман, кӱлешым гына ыштыман, вийым кучылт моштыман», - каласынеже улмаш тунам Лев Николаевич. 

Писатель рвезе-влаклан шке произведенийже-влакым йӱкын лудын. Нунын коклаште И.В. Сидорковын эргыжат лийын. Кочаже лудмо почеш колыштшо-влакым шке шонымашыштым ойлаш йодын. Тыгодым мут да замечаний дене гына чын ойпидышыш шуаш полшен, шке шонымыжым нигунам тичмаш почын пуэн огыл, колыштшо-влакын уш чондайышт рончалтмым вучен. Серёжам чын да чоным почын ойлымыжлан мокталтен. Тыште могай урок? Чыла наизусть тунеммын мо пайдаже? Туныктымо материалым умылымаш да шке шонаш тунеммаш шергырак улыт. Лудмеке, чыла шоналтен налаш, вискален ончаш, умылаш кӱлеш.

Теве тыгай туштан, южгунам вигак каласыман урок-влакым Лев Николаевич уныкажлан умылтарен. Удан ма, сайын - Серёжа илышыштыже нуным шукташ тыршен. Мыланнат нуно пайдале улыт.

Автор: Л.Каниева.