Кушто ӱпшалтеш, тушто пушлана?

Пӱтынь элнам капитализм авырен гынат, чыла чаракым ӧрдыжкӧ шӱкен, йолташыже-влаклан полшен, пеҥгыдын тошкалын, элна ончыко ӱшанлын ошкылын. А кызыт капитализмым «чоҥат» манын ойлат (Кеч тудыжым чоҥашат ок кӱл - тудо шкеак сӧсна семын кӧргынчын толеш). А коммунизмже куш пурен? Тудо партизан чодыраш шылме семын посна суртлашке куснен. Икте ӧрыктарыше: СССР капитализмым сеҥен кертын огыл, а вот посна сурт... Йырваш капитализм шӱлыш. Ялыште могай капитализм пуш лийын кертеш, кӧ каласа? Уло улмаш тыгай ӱпш, кудыж деч нигуш утлаш ок лий. 

Мӱкш пошкудылан зияным ышта гын, кокласе печым кум-ныл метр кӱкшытаным ыштет але пушеҥгым шындет. Чоҥет, куш пурет. От чоҥо ыле, да суд садак кӱкшӧ саварым ыштыкта. Пошкудет дене мӱкш дене кылдалтше иктаж-могай азап лиеш гын, тый мутым кучет. Кеч мӱкшын тупешыже тыйын лӱмет да фамилиет возалтын огытыл, «Тыйын мӱкшет» да чыла! Тыште вич-куд метр кӱкшытан саваретат ок полшо. Шинчет кум-ныл метр кӱкшытан савар шойылно, йӱдвел йӱштӧ мардеж деч авыралтын. «Коммунизм» шонет, ракат. Шонымашетым мӱкш-влакын куанен ызгымышт, чоҥештылмышт вияҥда. Пеледышын тамле пушыжо кумылым нӧлта. 

Но… пиалан татым кенета капитализм пуш лугыч ышта. Эрвел, кечывалвел, касвел гыч мардеж пуалеш гын, нерыш керылт пура. Лач йӱдвел мардеж веле шемшыдаҥ пеледме мӱй пушым куандарен конда. Мо тугай капитализм ӱпш, тогдайышда докан? Да, терыс пуш. Кум вел пошкудемат шуко вольыкым ашнат - икманаш, изи ферма! Йӧра, ашнен кертыт гын, ашнышт, мутем уке. Но погынышо терысым нигуш лукташ! Тидлан кӧра пакчаштышт чумырат. Терыс ора-влак кугу копна гай шинчат. А ӱпшыжӧ... Кӧ тыгай терыс ора воктене илен, умыла, шонем. Терыс оран озашт-влак «Кушто ӱпшалтеш, тушто пушлана» манын шоналтат да кӱсеныш пурен вочшо оксаштым шотлат, очыни. А мылам мом каласаш да мом шотлаш? Тиде «тутло пуш» деч кузе аралалташ? Саварым чоҥыкташ? Арам, да тыгай законжат уке… 

Мӧҥгешла, кызыт предпринимательствым аралат веле. Тиде вет капитализм пуш. Озаштлан ойлаш гын? Шыргыжалыт да ӱмбакет ушдымым ончалме гай ончалытат, савырнен ошкылыт. Умылат чыла... Но терысым нигуш лукташ. Идалыклан ик гана мландан, пасуан фермер дене мутланен келшат гын, тудын пасушкыжо луктыт. «Ужалышт» маныда? Но тунарым икганаште кӧ налеш? Тыге чыташ веле кодеш. Мылам да вольык озалан. Но ме, ялыште илыше-влак, яндар южым шӱлынена. Ала иктажда ушан ой-каҥашым пуэда ыле?

Тыгай сӱрет кажне ялыште. Нимом ончыде, ял покшелан фермым почыт. Санитарный нормо уке мо?