Умарий - йомшо ял

Ялыште илыш уэмеш, куштылемеш. Пӧртыш вӱдым, газым пуртат, кӱтӱм электрокӱтӱчӧ кӱта. Туге гынат ял-влак иземыт, йоча-влак шагалемыт, шуко вере школ петыралтеш. Рвезе калык олашке тунемаш каяш вашка, вузым пытарымеке, ялыш пӧртылаш монда. Южышт ойлат: «Ялыште паша уке». Пашам йӧратыше еҥлан ялыштат пашам тӱҥалаш йӧн уло. Окса дене полшат. Пелне ыштыше-влакынат эре ешым коден кайымышт ок шу, шонем. А ялыште пашам ворандараш нимат ок мешай. Мланде яра кия, олык пеледеш, пенсионер-влакын чыла шудым солен налаш вийышт ок сите, вольыкымат шагал кучат. Мый ик изи йомшо ял нерген возынем.

Умарий - Мишкан районын ик йомшо ялже. Тудо моткоч сай вереш верланен. Ялыш нимогай кугу мардеж ок пуро, воктечше эртен кая. Телым кугу поран вужгыкта гын, Умарийыште эркын гына лум лумеш. Теве тыгай ӱшык верыште шинчен тиде ял. Эрвел гыч тӱҥалын, йӱдйымал марте тудым кугу чодыра авырен шоген, ялын ик мучашыжат чодыраш тӱкнен. Кемий гыч Умарийыш кайыме годым ончыч кужу аркам волыман, изи коремым вончымеке, вес аркаш кӱзыман. Вара, ялыш миен шумешке, чодыра воктеч кайыман. Корнышто арама воктенсе кок изи коремым вончетат, кугу чодыра воктене изиш кает, да ял койылалта. Тышеч ик уреман изи ялын чыла пӧртшӧ коеш. Ял гыч агытан муро, чыве кыдетлыме, пий оптымо йӱк-влак шокташ тӱҥалыт. Ожно корно воктенсе кугу чодыран олыкыштыжо колхозын олма садше лийын. Ӱшык вереш верланымылан кӧра пеледышыжым йӱштӧ налын огыл. Шошым тиде кундемым палашат лийын огыл. Умарий ял мӱндырчын ошын койын шинчен. Пӧрт воктене, чодыра тӱрыштӧ, пӱя йыр - чыла вере ломбо пеледын, кайык-влак муреныт. Калык шаршудан уремже дене кугешнен. Ялын кок могырныжат пӱям пӱялыме. Кеҥежым тушто изи йоча-влак юарленыт. А урем мучко икмыняр вынемым кӱнчымӧ ыле.

Умарий ялын шкенжын школжо, кевытше, клубшо, шурно складше, ушкал фермыже, ферме пӧртшӧ, машинаже, тракторжо-влак лийыныт. Пакча-влак шойылно МТМ, туштак столовый верланеныт, а ушкал ферме пӱя вес могырно шоген.

Йоча-влак ончыч ныл классым ялысе школышто тунемыныт, вара чодыра гоч Пайтара школыш коштыныт. Тӱҥалтыш школым Г.Ш. Сайранов вуйлатен. Пӧртшӧ школ воктенак лийын, школым у тунемме ийлан шке ямдылен. Ме, кугурак тунемше-влак, пум ышташ полшенна. Тудо пагытыште ял калыкын радиожо гына лийын, а школ вуйлатышына телевизорым налын. Кастене ял калык кечын телевизор ончаш коштын, чыла передачым ӧрканыде ончен шинчен. Лу йочан еш тидым кузе чытен илен гын? Вара Йошкар Памаш школ телевизорым налын. Тиде ял кугу чодыран эрвелныже верланен. Рвезе калык икмыняр жап тушко коштын.

Клубна ял мучаште лийын, тушко самырык-влак погыненыт. Изи йоча-влакым пуртен огытыл. Нуно клуб воктенсе чодыраште шылын модыныт. А тушто, кугу пушеҥге йымалне, понаран копшаҥге-влак мландым волгалтареныт. Тудо пагытыште клубым Малика лӱман ӱдыр вуйлатен. Пайремлан концертым, мыскара пьеса-влакым ончыктеныт. Ял калык ӧрканыде коштын. Кинофильм-влакымат конден шогеныт. Икана марлаҥдыме таджик фильмым конденыт ыле, тудым чылан йӧратен онченыт. Ялыште шочшо ӱдырлан героиньын лӱмжым пуэныт.

Визымше-кандашымше классыште тунемше-влак шошым да шыжым, ял мучашеш погынен, чодыра гоч школыш коштыныт. Пайтара воктенсе эҥер шошым ташлен йоген. Кугу эрге-влак изи-влакым нумал луктыныт. А телым ферме пӧртеш погыненыт, икте-весын толмым вученыт. Эрге-влак черет дене факелым ыштеныт. Эр йӱдым факел волгыдо дене чодыра гоч каеныт. Лум куакш годым йолын, вара ече дене коштыныт. Чыла ече шке ыштыме улмаш. Чодыра вес могырно кугу поран лийын гын, Умарийыште эркын гына лум лумын. Йоча-влак тыгай игече годым чодыра тӱр гыч мӧҥгышт савырненыт, тушто виян поран озаланен. Йӱштӧ годым температурым палыде тунемаш миеныт, а Пайтара школышто нигӧат лийын огыл. Йоча-влак книгам лудаш йӧратеныт. Корнышто йолын кайыме годым кӧ-гынат лудмо книгажын содержанийжым каласкален. Г. Байдимиров шуко лудын. Кушко миен гынат, у книга дене пӧртылын, лудмыжым оҥайын каласкален. Мӧҥгӧ ошкылмо годым шужышо йоча-влак суртышкышт вашкеныт. А ӱдыр-влак, вашкыде, чодырам шергылтарен мурен пӧртылыныт. Пайтара школышто йоча-влакым фронтовик-влак М.Б. Байбулатов, П.Ш. Шуматбаев, И.И. Ижбулдин туныктеныт. Тунемшышт-влак нуным кызытат шарнен илат. Эркын гына мутланымышт, эплын гына урокым умылтарымышт кызытат ок мондалт. Петр Шуматбаевичын историй урокышто ойлымыжым тунемше-влак йӧратен колыштыныт. А Илья Ижбулдинович нигунам йӱкым кугемден огыл. Физика ден математика урокыштыжо тунемше-влак задаче-влакым умылен ыштеныт. Руш йылмым туныктышо М.Б. Байбулатов почеламутым сылнын лудын. Полина Петровна химий ден биологийым, Саляй Файрузович физкультура урокым эртареныт.

Умарий деч мӱндырнӧ огыл, эрвелне, курыкан верыште, Байкаш лӱман татар ял верланен. Тиде ялат йомын. Южгунам ял калык тушко кевытыш коштын. Тиде ялысе еҥ-влак дене колхозлан шудым пырля ыштеныт. Икана тушко Ленин коча «толын». Ик артист колхозник-влак ончылно Ленинын рольжым модын ончыктен. Тушто кугу артист шочын улмаш.

Кечывалвел чодыран вес могырыштыжо, кугу ер воктен, Шабан лӱман руш ял улмаш. Тиде ялат йомын. Тушто кугу амбар, склад-влак лийыныт, но кевыт ден школ деч посна иленыт. Шабан гоч Пайтара - Кемий корныш лекташ лийын.

Йошкар Памашыш ферме воктеч, кугу чодыран эрвел тӱржӧ дене кайыман. Памашан вер, кугу келге коремже йыр ял верланен, тушеч Пайтара лишылрак. Тушто кызыт икмыняр пӧрт гына кодын. Тиде ял гыч курыкышто шинчыше Байкаш ял койын.

Чыла тиде яллаште илыше-влак, ик бригадыш ушнен, пырля пашам ыштеныт. Йоча-влакымат ик паша гычат коден огытыл. Кеҥеж каныш годым шке сомыл дене каяшлан бригадир деч йодман лийын. Сайний Шамшияров агрономлан, а Александр Шамшияров ветеринарлан ыштеныт.

Умарий ял колхоз-влакым почаш тӱҥалме ийлаште шочын. Тудо ынде картыште гына кодын. Олмыштыжо кужу шудо да пушеҥге-влак кушкыт. Ял калык ынде тӱрлӧ вере шочмо ялжым шарнен ила. Мыят тиде ялемым эре шарнем. Кызытат шинча ончылнем Умарий ялын сылне пӱртӱсшӧ, поро кумылан калыкше. Нунылан шокшо саламемым колтем. Марий ял-влакын ӱмырышт кужу лийже ыле.

Изображение Bd Motivator с сайта Pixabay

Читайте нас в

«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».