10 декабрь - Марий тиште кече. Тӱрлӧ вере тӱрлын ойлат

70-ше ийла покшелне изам ешым чумырыш. Еҥгам Шаран вел гыч улеш. Икымше гана вашлийме годым мемнан дене рушла гына мутланыш. Ме «Еҥгана «деловой, рушла гына ойласа» шоненна. Молан тыгежым варарак гына пален нална. Дӧртыльӧ ден Шаран районлаште илыше марий-влакын йылмыштышт ойыртем шуко улмаш. Тидым мый тунемме жапыште Шаран марий-влак деч пален нальым (Иктыже - Ригман Мурзаев - мый дечем кок ийлан ончыч, Люда Шуматова кок ийлан вара тунемыч). Еҥгай, ойлымыжым ынышт воштыл манын, рушла мутланен. Мутлан, Шаран велне тыге ойлат: «Меныныке, орындыкым буятен, авызнайыш пыштен, куакий ден салакыш кыдалтена». А ме, маядык-влак, тидымак тыге манына: «Мыньын, пӱкеным чиялтен, чатырыш пыштен, кокай ден коремыш шолена». Шаран вел-влакын йылме ойыртемыштым от пале гын, умылаш нелырак.

Краснокам, Калтаса вел говорлаштат ойыртем шижалтеш. Тидым ачамын (Чормакын улеш) да курскам-влакын (иктыже Ушменын, весыже Кокасолан) кузе ойлымышт гыч палем. Мутлан, ачам тыге ойла ыле: «Кечир кочкын, пошмакым чиен, пролка дене жвата шӱялташ волена». Маядык-влак тидым тыге маныт: «Кӱмбагышым кочкын, чулкавуйым чиен, тыкырык дене наста шӱялташ волена».

Маядыкыште шочын-кушшо-влак моло вере илыше-влак деч вес семынрак ойласымыштлан кӧра ик гана веле огыл тӱрлӧ оҥай случайыш логалыныт. 

Икана ял озанлык институтышто агрономий факультетым тунем лекше самырык специалистым Мишкан районыш пашаш колтеныт. Уржа-сорлам мучашлымек, ревым лукташ жап шуын. «Эрла ушкал чугундурым погаш лектына», - каласен самырык агроном. Тудым иктат умылен огыл. Мишкан велне тиде пакчасаскам «ушкал реве» маныт улмаш, а «чугундур» - татар йылме гыч кӱсынлымӧ мут. Тылеч вара агрономлан «Чугундур» лӱмым тушкалтеныт.

Маядык рвезын Краснокам районышто трактористлан пашам ыштымыж нергенат оҥай историйым колынам. Пакчам куралме годым «МТЗ» тракторжын ораваже шӱтлен. А тудым пакчам куралаш вученыт. «Чечас, тагармасым алмаштем да мием», - шижтарен тудет. Пӱсӧ йылман-влак вашке гына рвезым «Тагармас» манаш тӱҥалыныт.

А Йошкар-Олаш тунемаш мийыше-влак дене лийше оҥайым шотленат от пытаре дыр. Пединститутыш тунемаш пурышо мемнан ял ӱдырлан тӱшкагудышто илаш верым пуэныт. Икана аппликацийым ышташ тасмам пӱчкаш вашкӱзӧ кӱлынат, ӱдыр пошкудо пӧлемыш ошкылын. «Качыда уло?» - йодын. «Чылан ӱдыр улына, тыште нимогай качат (тувелне рвезым, качымарийым тыге лӱмдат) уке», - воштыл колтеныт пырля тунемме ӱдыр-влак. 

Марий Элысе ӱдыр Маядыкыш марлан толын ыле. Икана шочмо кундемыштыже уна лийын пӧртылмыж годым райрӱдӧ воктен машинам вучен шоген. Маядык рвезе тудым паленат, машинаж дене ял марте шынден конден. Толын шушаш годым тудет «Гришамытын пӧртышт воктене шогалташ» йодын. Шофер мом вашешташат ӧрын, вет мемнан дене тиде мут сочетанийым вес семын умылат…

Тӱрлӧ кундемыште илыше-влакын йылмыштым умылаш, нунын семын мутланаш тунемаш верысе калык коклаште илаш кӱлеш. Мыйын ачам Чормакыште нунын семын, а Маядыкыште мемнан семын ойла ыле. Мемнан велыш толшо-влакат тыгак ыштат. Мутлан, Йошкар-Ола гыч толыт да мемнан дене мемнан семын мутланат, шке денышт - шкешт семын. Тӱҥжӧ - ойлымыштым умылаш тыршена, а огына умыло гын, рушла йодына.