Тӱткӧ лийза: мошенник-влак!

1. Мошенник-влак кузе ондалкалат?

Еҥын телефонышкыжо «пураш» мошенник-влакын лӱмын келыштарыме хакер программышт уло. Но шукыж годым нуно «конкурсышто племянницылан йӱклаш» йодмо ссылкым колтылыт. Айдемын чонышто чаманымаш кумылым тарватат, «тудо моткоч сеҥышыш лекнеже, но ик-кок йӱк веле ок сите» маныт. Вес йӧнжӧ - тыланда смс дене толшо цифр-влакым каласаш йодыт. Кок йӧныштыжат мучашыже икте: телефонышкыда вирус логалеш да мошенник-влаклан тудын дене пайдаланаш йӧным ышта. 

САДЛАН:

! Палыме номер-влак гыч але йолташда-влакын соцлаштыкышт гыч толшо ссылка почеш палыдыме сайтыш нигунам ида кусно! «Племянница-влак» тендан «йӱкда» деч посна кодыт гын, нимат огыл!

! Телефонышкыда толшо пароль-влакым нигунам нигӧлан ида ойло! 

Умбакыже мошенник-влак ватсапышкыда пурат да спискыште улшо-влаклан тыгайрак серыш-влакым колтылыт: «Салам, мылам тидым йодаш моткоч йӧндымӧ. Кок шагатлан 62 000 теҥгем кӱсын пуэн кертат ала?» Но оксам телефон номер дене огыл, вес картыш колташ йодыт. «Вара умылтарем, тыге миен лекте», - маныт. Палыме еҥ палыме номер гыч воза, ончычсо чыла переписка коеш,  садлан тиде шоя улмым вигак огыдат шиж. Но оксам колташ гын, тудо палыме еҥда деке огыл, мошенник-влак кидыш логалеш. Оксам мӧҥгеш пӧртылтен огыда керт, вет те шкеак, шке кумылын колтенда. Тиде операцийым банк блокироватлен ынже керт манын, преступник-влак счет гыч оксам тыманмеш кораҥдат. Тыгай шоя вапшыш тӱжем утла еҥ логалын. 

! Интернетыште йодмо почеш нигунам нигӧлан оксам ида колто, поснак палыдыме картыш! Кӧлан кӱлеш - шке йыҥгырта!  

2. Мессенджерым «пудыртымо» деч кузе аралаш?  

Чыла мессенджерыштыда ешартыш аралтышым - «двухфакторный аутентификацийым» - чӱктыза. Тиде «учетная запись» манмым тендан устройство дене «кылда». Тендан лӱм дене пурашлан эше ик парольым возаш логалеш. Аралтышым чӱкташлан ик минут жап веле кӱлеш! 

Телефонда андроид гын: 

Ватсапыште тыгай ошкыл-влакым шуктыман: пурласе кӱшыл лукышто кум шӱдыр - настройки - аккаунт - двухшаговая проверка - «включить». Кум знак гыч шогышо парольым шонен муза (тудым кок гана возыман лиеш) да электрон почтыдан адресшым возыза (у пароль тушкат толын кертеш, тиде обязательный огыл, но моткоч кӱлешан ошкыл). 

Телеграмыште: настройки - облачный пароль - задать пароль. Парольым шонен муза (буквам кучылташ лиеш) да тудым кок гана возыза. Умбакыже программа тыланда парольым ушештараш (Тушто парольым ида возо! Мо нерген улмыжым гына) да электрон почтыдам палемдаш темла. Почтышкыда куд знак гыч шогышо код пура, тудым толын лекше корныш возыман. 

Тендан айфон гын, тушто радамже тыгай: 

Ватсап: настройки (пурлаште ӱлыл лукышто «шестеренка» манме элемент) - учетная запись - двухшаговая проверка - включить. Куд знак гыч шогышо кодым шонен лукса да тудым кок гана возыза, электрон почтын адресшат кӱлеш. 

Телеграм: настройки (пурлаште ӱлыл лукышто) - конфиденциальность - облачный пароль - задать пароль.

! Шкендан парольда-влакым кушко-гынат возыза! Телефондам вашталтеда гын, нуно тушто ватсапыш пураш кӱлеш лийыт. Парольлан нигунам шочмо кечым, ийым але 1111111, 123456 гай куштылго комбинацийым ида возо. Нуным куд секундышто темдышт тогдаяш лиеш! 

3. Мессенджердам «пудыртеныт» гын, мом ыштыман?

Мессенджердам «пудыртеныт» да тендан лӱм дене йолташда-влак деч оксам йодыт гын, вигак:

• Телефондам авиарежимыш шындыза да интернет дене вай-фай гоч пайдаланыза. Мошенник-влак чӱчкыдын автоматический дозвоным чӱктат, тыге тыланда кечыгут йыҥгыртылаш тӱҥалыт.   
• Настройкыш пурыза, «Связанные устройства» пӧлкам ойырыза (телеграмыште - «устройства»). Тушто тендан профильыш логалаш лийме телефонын да компьютерын спискышт почылтеш. Шкендан телефоным веле кодыза, молыжым, парня дене темдалын, «завершить сеанс» манмым ойырыза. 
• Кӱшнӧ возымо инструкций почеш двухфакторный аутентификацийым чӱктыза. Тылеч вара авиарежимым йӧрташ лиеш. 
• Кӧлан мошенник-влак возен шуктеныт, нине палымыда-влаклан мессенджердам «пудыртымо» нерген увертарыза да нимогай оксам ынышт колто манын возен колтыза, а лучо йыҥгыртен каласыза. 
• Аватарка олмышто «мыйым пудыртеныт, нигӧлан оксам ида колто» возымо сӱретым шындыза (тыгайже интернетыште шуко). 
• Госуслугышто, «Одноклассникыште», «ВКонтактеште», а тӱҥжӧ - gmail почтышто чыла парольым вашталтыза, молан манаш гын уло телефон тиде почта дене кылдалтын! 

WhatsApp - тиде Meta компанийын (Россий Федерацийыште экстремист шӱлышанлан шотлалтеш.) сатужо. 

Мемнан республикыште мошенник-влак калыкым кечын ятыр миллион утла теҥгелан ондалат. Нунын вапшышкышт логалаш огыл манын, палыдыме номер гыч йыҥгыртыше-влаклан вашештыман огыл, но мутланашак тӱҥалында гын, нимогай «сото кылын операторжо», «банкын лӱдыкшыдымылык шотышто пашаеҥжылан» да моло банк пашаеҥлан ида ӱшане! Чынжымак иктаж проблеме улмо годым нуным компанийын офисышкыже миен рашемдаш лиеш. Тыгак нимогай «безопасный счет» манме уке, тудым мошенник-влак шонен луктыныт!