Все новости
Саман увер
31 Ӱярня 2023, 11:19

Воспитанийын задачыже да порысшо нерген шонкалымаш

У ий деч ончыч мый декем М. Маргелов лӱмеш Рязаньысе гвардейский кӱшыл  юж-десант училищын курсантше Дмитрий Кубагишев пурыш. Дима - Алишер уныкамын йолташыже. Тудын дене 7-ше классыште тунеммыж годым палыме лийынам. Дима тунамак ончыланже шындыме цельыш шуаш тыршышан, поро ден осалым ойырен моштышан, патриот шӱлышан лийын. Тунамак военный лияш шона ыле. Теве ынде - курсант.

Воспитанийын задачыже да порысшо нерген шонкалымаш
Воспитанийын задачыже да порысшо нерген шонкалымаш

Чайым йӱмӧ годым ме курсант илыш, элысе обстановка нерген мутланышна.  Дима пеш сайын пала, самырык тукым - Российын ончыкылыкшо. Элнан общественно-политический илышыже самырык-влакын позицийышт деч шога. Кайымыж деч ончыч тудо мыланем десантник-влакым ончыктышо сӱретан изи магнитым пӧлеклыш. Тушто десантник-влак честьым пуат, а йымалныже «Никто, кроме нас!» манын возымо. Тидыже мыйын чонышкемак возо, сандене элыштына кызыт мо ышталтме нерген шке шонымашемым возаш лийым. Вес могырым ончалаш гын, тыгай неле саманыште военный профессийым ойырен налше рвезе-влак верч кугешнымаш тул чоным авалта. Вет тидыже шуко нерген ойла.

 Мый совет пагытыште шочынам да совет школышто тунемынам. Тудо жапыште идеологический паша кӱлеш кӱкшытыштӧ лийын. Ме пашам коммунистически ышташ тунемынна да чот ӱшаненна - коммунизмыште илаш тӱҥалына. Шочмо элна дене кугешненна, вет тудо эн кугу да эн виян. Патриотизм шӱлыш да пашам йӧратымаш вӱрышкына вошт шыҥен. Ме, 20-шо курымын йочаже-влак, йӧратен, ӱшанен, пашам ыштен моштенна. Эх, пӧртылаш ыле ту жапыш!

Кызыт шочмо элым йӧратыме нерген ойлаш огыт йӧрате, утларакшым вурсат гына. Но мый пеҥгыдын ӱшанем, тыглай еҥ-влак шочмо элыштым нигунам йот элысе «мотор, поян» илышлан огыт вашталте. Ача-авамын, туныктышем-влакын изи годсек чоныш шыҥдарыме шочмо элым йӧратыме, тудын поянлыкшым аралыме кумыл кызытат шӱмыштем илат. Сандене чап лӱмым сулен налше, чылалан палыме южо культура пашаеҥын, шочмо элыште поянлыкым чумырышо моло еҥ-влакын неле жап годым тудым коден кайыме да ужалалтме, предатель койышыштым нигузе умылен ом керт. Геройло подвигым ышташ кумылаҥдыше у мурым, музыкальный произведенийым возышаш олмеш нуно ВСУ-м, Украинысе фашист-влакым моктат. Шарналтыза, Кугу Отечественный сар жапыште могай патриотический муро-влак шочыныт! «Священная война» мурыжак мом шога! Кызытат тиде мурын семжым гына колын шуктем, да капыштем «ярость благородная» шолаш пура. Туге чучеш, чумыр элна дене пырля мый тудым аралаш шогалам.

Шочмо элыштым коден кайыше еҥ-влак йот элыште пиалан лийыт, шочмо элыштым огыт сагыне манын ом шоно. Тидым пеҥгыдемдыше пример пеш шуко. Теве иктыже. Мыйын ачам Ишале Ишкузинович Ишкузинын кок шочмо изажым, Ямырзам, 1914 ийыште Икымше тӱнямбал сарыш налыныт. Тушто тудо немыч-влак деке пленыш логалын, Германийыш наҥгаеныт. Варажым француз войска Эльзай Солтанерийым налын да пленный-влакым шке декышт наҥгаеныт. Ямырзам поян француз ешыш тарзылан пуэныт. А тиде поянын мотор ӱдыржӧ лийын. Ямырза мотор чуриян, вияш кап-кылан улмаш, адакшым скрипкым сайын шоктен. Поян ӱдырет тудым йӧратен шынден. Чыла пашам ыштен моштышо, шӧртньӧ кидан рвезе ӱдырын ачажланат келшен. Пленный-влакым утарымек, поян оза Ямырзалан Франциеш кодаш да ӱдыржӧ дене сӱаным ышташ темлен. Ямырзаланат ӱдыр пеш келшен гынат, шочмо элым йӧратыме кумылжо виянрак лийын. Тудо мӧҥгӧ пӧртылын. Чеверласыме годым француз ӱдыр тудлан шӧртньӧ шӱртӧ дене тӱрлымӧ тамак чондайым пӧлеклен. Ямырза, тыште пеш нужнан илен гынат, шочмо элжым поянлыклан вашталтен огыл. Арам огыл ойлат: «Шочмо элдыме айдеме - шулдырдымо кайык гаяк».

Мемнан чыла калыкым ушен шогышо, осал тушман ваштареш шогалаш таратыше, поро пашашке ушен шогышо чон рӱдына ала-кушко йоммылан кӧра чон коршта. Вет пеҥгыде кӧргӧ виян еҥым нимогай осал сеҥен ок керт, тудо чыла нелылыкым сеҥен лектеш. Чӱчкыдынак икшывына ден уныкана-влак верч лӱдмӧ кумыл чоным вургыжтара. Тидыже поснак «светский львица» манме еҥ-влакын телевиденийысе иктаж-могай передачыште, тыглай пашазе еҥым игылтын, «нищеброд» манын ойлымыштым колмо годым шижалтеш. Тыгодым «Белое солнце пустыни» кино гыч таможенник Верещагинын «Мне за державу обидно!» манме ойжо ушыш пура.

Тидын годымак Андрей Малаховын «От всей души» телепередачыжлан тауштен ом ситаре. Тудын дек кумда элнан тӱрлӧ луклаж гыч талантан еҥ-влак мият. Икте куандара, яллаште айдеме коклаште ожсо гаяк кыл аралалт кодын. Нунын илышышт куштылго лийын огыл гынат, неле жап годым ваш-ваш полшаш ямде, поро кумылан, илышлан куаныше улыт. Теве тыгай передача-влак чын патриот-влакым кушташ полшат.

Телевизорышто вашла пуштедыме, виешлыме, разврат койыш дене темше боевик-влакым огыл, айдемын чапшым нӧлтышӧ кино-влакым ончыкташ кӱлеш. Мутлан, «Баллада о солдате», «Помни имя свое», «Судьба», «Любовь земная» да молат. Тыгай фильм-влакым йоча-влак дене пырля ончаш, содержанийыштым  лончылаш лиеш. Тунам нуно умылат, ятыр тукым дене чоҥен толмо поянлыкым ончыкыжым нуно аралаш тӱҥалыт. Кочана, кугезе кочана-влак тиде мландыште иленыт, тудын верч кредалыныт. Ончыкылык тукымын илышыже сай лийже манын, чыла кертмыштым ыштеныт. Тыште мый шкемын ачам Ишале Ишкузинович Ишкузинын 1977 ийыште возымо «Сердце полно радости» статьяж гыч ойжым ушештарынем: «Шерге уныка-влак! Поро тазалыкым, сай тунеммашым, пиалан йоча жапым да яндар кавам тыланем! Ончыкыжым шке пашада дене шочмо элнам - тӱнян негызшым пеҥгыдемдыза!» А теве РСФСР калык просвещенийын отличникше, БАССР-ын заслуженный туныктышыжо Андрей Илинбаевич Егоров 2017 ий октябрьыште уныкам дене мутланымыж годым (Алишер шымлыме пашам возен) тыгай тыланымашым ойлен: «Тыланда, самырык тукымлан, ялыште илаш социальный условийым ышташ, районын материальный поянлыкшым пеҥгыдемдаш кӱлеш. Мемнан районышто шкенан кундемыште шочын-кушшо лидер да вуйлатыше-влак лийшаш улыт».

Пытартыш жапыште туныктымо пашаште вашталтыш-влак койыт гынат, воспитатлыме пашан южо йыжыҥыштыже - патриотический да паша - ситыдымаш-влак улыт. Вет совет пагытыште тӱҥ принцип-влак тыгай лийыныт: кушкын толшо тукым сукыр киндын акшым палышаш, а шочмо эл нимо деч шерге. Кызыт ончычсо гай паша лагерь-влак уке улыт, тазартыме лагерь-влак гына пашам ыштат. «Пу» манме мутым гына палыше тукым кушкын. Пашазе профессиян еҥ-влак огыт сите. Ача-ава да туныктышо-влак «СПТУ» мут дене лӱдыктылыт. Кугыеҥ-влаклан кызытсе положенийым кузе вашталтыме нерген шоналтыман. Мемнан деч посна тидыжым нигӧ ок ыште.

Шукерте огыл район газетыште «Пять нововведений 2023 года, которые улучшат жизнь жителей Башкирии» статья лекте. Тушто тыгай корно-влак улыт: «Будут засевать пустующие земли». Мыланна, Совет Ушемыште шочшо-влаклан, ял-влакын пытымыштым, пасулаште шӱкшудо кушмым ончаш пеш неле. Кызыт ялыште илыше шуко йоча киндын кузе шочмыжымат ок пале. Тиде статьям лудмек, чонышто ӱшан шочо, ала ончыкыжым мемнан денат ял-влак изиш шӱлалтат, еҥ-влаклан паша вер лектеш, пӱртӱс тӱзлана.

Мучашлан «Путник» рӱдерын коллектившылан туризм да краеведений йӧн дене шочмо элым йӧратыше граждан-влакым воспитатлымыжлан, физически, нравственно да интеллектуально шуарымыжлан кугу таум каласыме шуэш. Военный учебный заведений-влакын курсантышт Дима Кубагишев, Дима Шамаев, Ильмар Батыров тиде рӱдерын выпускникше улыт.

Мишкан мландыште пашам йӧратыше, талантан еҥ-влак илат. Нуно шочмо мландынам тӱзатыше, шочмо элнам аралыше кугезыштым шарнат. Таче мемнан салтакна-влак шочмо элым нацизм деч аралаш шогалыныт. Ме чылаштынат таза-эсен пӧртыл толмыштым вучена. А сӧй пасушто вуйыштым пыштыше-влаклан курымашлык чап лийже. Ме, Россий калык, шочмо элнан каваже яндар да тыныс лийже манын, чыла ыштышаш улына.

Автор:Н. ЗАЙНУЛИНА. Мишкан села.
Читайте нас: