17 май - Электросвязьын да информационный обществын тӱнямбал кечышт: Илышна писын вашталтеш

Тиде шомак йылмыш XX курымын 90-ше ийла мучаштыже пурен. Тунам Интернет дене тыглай еҥ-влак пайдаланаш тӱҥалыныт. 1961 ийыште япон учёный-влак «информационный общество» нерген мутым луктыныт. Тунам нуно 2000 ийлан япон обществын вияҥмыже нерген правительственный программым ямдыленыт. 1990-ше ийлаште американ ден европейский учёный-влак айдемын илышыштыже Интернетын вержым шымленыт да «информационный общество» шомакым чӱчкыдын кучылташ тӱҥалыныт. Информационный обществын ойыртемже тыгайрак: информаций утыр шукемеш, тудым аралаш компьютерым кучылтде огеш лий, информацийым ыштымаш ончыл верыш лектеш, илыш йӱла вашталтеш, айдеме илышым вес семын акла, сурт кӧргыштӧ информационно-технологический устройство шукемеш, ятыр пашаеҥым робот алмашта, шинчымашым пойдарымаш школ ден вузеш огеш чарне, умбакыжат онлайн-курс-влак гоч эре тунемман. Информаций услуга - тиде шкешотан пазар, информационный технологийым вияҥдымашке утыр шуко еҥ ушна, документ-влак электрон форматыште улыт, электрон окса дене тӱлен кертына да молат. 

Кызыт илыш йӱлан чот вашталтмыжым да айдемын илышым вес семын аклымыжым илалшырак-влак пеш сай шижыт. Самырык-влак яра жапыштым тӱрлӧ тӱшка кылыште шинчен эртарат. Сандене ава-ача да икшыве коклаште чӱчкыдын умылыдымашат лектеда. Информационный общество, вияҥшыжла, илыш йӱлашкына ятыр у умылымашым да ситыдымашым конден. Мутлан, у информаций пеш шуко пурымылан кӧра айдеме тудым «сеҥен» огеш керт але кӱлеш да чын информацийым кычал муаш йӧсӧ. Тыгак осал пашам ышташ информацийым шолыштшо-влакат шагал огытыл. Информационный обществын тӱҥ ойыртемжылан утларакшым ӧрдыж гыч эскерымым шотлат. Кызыт лач тыгак илена: Интернетыш пурена да икте-весын мом ыштымыжым, тыгодым информационный обществын вияҥмыжым ончена да эскерена.

Информаций тӱня моткоч писын вияҥеш, сандене илышна лу ий гыч кузе вашталтеш, каласенат мошташ огеш лий. Информационный прогресс деч айдеме сайжым гына налаш тунемеш да чонан еҥ-влак коклаште илымыж нерген огеш мондо гын, ончыкылык илышат поро лиеш. Уке гын, тудо осал велыш лупшалтеш да айдеме тукымланат мучаш шуын кертеш.

СЕТИКЕТ

Интернетыште шкем кузе кучымо нерген правил-влакым «сетикет» («сетевой этикет») маныт. Тудын тӱҥ правилже-влакым ончалына.

* Компьютер гоч ойласыме годым ме монитор экраныш ончена, тыгодым ойласыме еҥын шӱргыжым, койышыжым огына уж. Ончылнына возымо текст гына коеш, сандене нигунам ида мондо: те кугу скоростян компьютер дене огыл, а тыглай айдеме дене ойласеда. Тудын шке шинчаончалтышыже, ойгыжо, куанже уло.

* Онлайн ойласыме годым ойлышо еҥын мутшым йоҥылыш умылен кертыда, сандене иктаж-мом возымо деч ончыч шоналтыза: тиде еҥым уремыште вашлийыда гын, возымо текстдам тудлан каласен кертыда мо?

* Кӱчыкын, эн кӱлешым гына возаш тыршыза. Кугу текстым нигӧ ок луд.

* Шуко йоҥылышан текст айдемым шыдештара. Мутын кузе чын возалтмыжым огыда пале гын, орфографийым текшырыше программа деч полышым йодса.

* Нигунам йодышлан вигак вашештат манын ида шоно.

* Еҥлан возымо электрон серышым нигунам ида луд.

* Сетьыште моло пользовательымат пагалыза.

* Вес пользователь деч шукырак паледа да иктаж-мом нунын деч сайрак ыштен моштеда гын, ситыдымашыштым але йоҥылышыштым ончыкташ ида вашке. Нунын йоҥылышыштым тӧрлыде ок лий гын, порын умылтарыза.

* Шкендам Сетьын моло пользовательже олмыш шынден ончаш нигунам ида мондо.

Изображение fancycrave1 с сайта Pixabay