Нунын дене пошкудо лийын илаш - пиал

Кӱчыкрак капан, лапкатарак, куштылгын тарвана. Но тидын годымак сын-куныштыжо ала-могай важность манмет шижалтеш ыле. Мут толмашеш, ожно ачам мӱй пӱрым лагошкаш шында ыле, вара, шумек, тамле мӱй пӱрым чайникеш пыштен, уремыш луктын, эртен кайыше еҥ-влакым сийла ыле. Ӱжын кондымо-влак коклаште Пайраш чӱчӱат улмаш. Кодшыжым стаканеш пыштымек, темын шуын огыл да «Капетлан кӧра» манын кучыктен. Тиде мутлан изишак ӧпкеленат коштын. Тыгай айдеме дене келшыде илаш огеш лий, шонем.

Айдемым утларакше ойго да куан годым палет. Тиде томаша 90-ше ийлаште лийын. Пошкудемын сурт-оралтыже йӱлен кайыш. Тул деч кодшо арвержым шочшышт да пошкудышт деке пуртеныт. Ватыже, Галя акай, да йочаже икмыняр жап пошкудышт дене илышт. Пожар - тиде кугу ойго. Ӱдырамаш ойгырат, шортешат, но пӧръеҥлан шорташ ок лий вет. Ончыкыжо кузе илыме нерген шоныман, кычалман, ыштыман. Мо шарнем, Пайраш чӱчӱ мончаш пураш гына толеш ыле. А моло жапыште йол ӱмбалне але машинаште. Улшо проблемыже-влакым жапыштыже решатлен, кум-ныл тылзыште вес пӧртым чоҥен илаш тӱҥальыч.

Вуй гочшо могай шонымаш-влак эртымым шке гына пала. Шочшышт-влак, поснак Изимелык акаже да Валиша курскаже эреак полшен, кумылжым нӧлтен, ӱшаным ешарен шогышт. Тиде ойгым пӧръеҥ семынат, ача семынат сеҥен лекте.

Шке шонымашыжым кӱчык да раш ойлен, еҥ дене мутланен моштымашыжым шотыш налын, тунамсе колхоз председатель Р.Б. Нурлыгаянов Пайраш чӱчӱм Москваш Ял озанлык министерствыш паша дене колтыш. А колхозлан тунам машинно-тракторный паркым уэмдаш кӱлын. Кидешыже документым кучен, ик чемодан кӧстенечым оптен, чӱчӱна Москваш кайыш. Тунам тудо шоферлан ышта ыле. Элнан тӱҥ олаштыже ик арнят пеле кошто. Чыла пашажым шуктен, мӧҥгӧ яра чемодан дене пӧртыльӧ.

Пашаже ушнен, очыни. Рестораныште коштын огыл дыр. А мо шонеда, пел ий гыч колхозыш «Урал», КамАЗ у машина, трактор, комбайн-влак толаш тӱҥальыч. Тыге техника улмо шотышто районышто ончыл колхозыш савырнышна. Пошкудем шкеже эре шоферлан ыштыш. Армийыште частьын командиржым кондыштарен, а колхозышто ГАЗ машина дене кудалыште. Шкенжын «Запорожец» куштылго машинаже ыле. Тудын дене икмыняр гана ӱдырым налашат мийыш. Но эре «Нива» машинам налаш шонен кошто. А тунам тыгай машинам налаш черет кугу ыле. Шонымашыжым шуктен ыш керт гынат, кум эргыжынат «Нива» машинашт уло. Ачан шонен коштмыжым эрге-влак илышыш пуртат. Кугурак йолташем А.А. Кабатов каласен ыле: «Илышым арамлан илен шым эртаре манын, тунам каласен кертат, кунам йочат-влак тый дечет ик тошкалтышлан кӱшнырак лийыт». Рвезыракем годым тидым пешак омат шоналте ыле, но тиде ой вуешем шыҥен кодын.

А вет чын ойлен, кызыт тидым пеш сай умылем. Ача-ава йочаштын илышышт сайрак, уш-акылышт виянрак, илышышт уланрак лийже ыле манын шонен ила, икшыве-влакым кушта. Кызыт еҥ деч колаш лиеш: «Ончалза Пайраш ден Галян икшывыштым. Пашаче, ушан-шотан улыт, улан илат. Кочывӱдлан, тамаклан вуйым огыт пу, пайремыштым веселан эртарат. Чылан гармонист улыт, шочшышт-влак дене пырля, икте-весым пагален, полшен илат». Икшыве-влак чынак тыгай улыт, шот дене илат. Пайраш чӱчӱ ден Галя акай икшывышт-влак дене кугешнен кертыт ыле, шонем. Чынак, нуно ик тошкалтышлан кӱшнырак улыт.

Кугу эргышт, Саша, кеч-кушто тыршен гынат, пашажым эре шуктен ыштен, пагалымашым сулен. Палыше да пагалыме айдеме, специалист. Кызыт Йӱдвелне «Повх-нефтегаз» ТПП-н Ватьеган месторожденийын 6-шо цехыштыже операторлан ышта. Цехын начальникше Соловьев тудым эре примерлан шында ыле, сай пашажлан портретшым икмыняр гана ТПП-н Чап оҥаштыже вераҥденыт. Ирина пелашыж дене ӱдырым да эргым куштат. Юра - ачажын портретше. Гармонист, поро йолташ, ӱшанле пелаш да кок ӱдырын ачашт. Тудын нерген могай гына поро мутым от каласе, эре шагал гай чучеш. Пашаштыже пагалат, аклат, ешыштыже йӧратат. Тудынат портретше ТПП-н Чап оҥаштыже кеча. Шке манмыжла, Байтуков фамилийыштым кӱшнӧ кучат. Наташа пелашыже ден пӧртым чоҥат, ӱдыр-влакым туныктат. Еш йолташышт шуко. Шочшыштлан полшен, пырля илат. Эрик - эн изишт. Нефтекамскыште Снежана пелашыж дене ӱдырым да эргым куштат. Эрик Йӱдвелне вахта дене коштын ышта, вуйлатыше улеш. Лиза ӱдырышт манмыла, «Ачам авамлан пӧртым ышта». Ялыште эше ача-аван суртым ончат. Эвелина ӱдырышт ялыште. Вич йочан аваже. Илат, пакчасаскам куштат, вольыкым ончат. Шукерте огыл Антон пелашыже ош тӱня дене чеверласыш, узьмакыште лийже.

Пайраш чӱчӱ ден Галя акай каласен кертыт ыле: «Илышна арам ыш эрте». Тиде суртын да озашт-влакын ик ойыртемышт уло. Ожнат, кызытат тиде суртыш йоча-влак пӱтынь ял гыч модаш погынат. Тыгай сурт ялыште шагал. Озашт-влаклан шыгырат огыл. Йӱк-йӱанат ок пӧлӧ. Йоча-влак модыт, юарлат, кычкырлат, ӱчашат, южгунам осалымат ыштат. Но ача-ава, нунылан сырен, поктен огыт колто.

Кызытат Эрикын эргыже ялыш толеш гын, капка ончылно велосипед темын лиеш. Ачашт, машина гыч волен, великыштым ӧрдыжкӧ налын, машинам оралтыш пурта.

Вот тыгай мыйын пошкудем. Илышын куанже - йоча-влакын йӱкыштӧ, юарлымаште. Йочан йӱк-йӱан уло - ешын, ялын, элын ончыкылыкшо уло. Илыш ончыко кая, верыштыже ок шого. Ешын эше ик ойыртемже - йолташышт шуко. Пурышо, лекше, унала толшо ок кӱрылт тиде ешыште. Пайраш чӱчӱ ден Галя акай годымат, кызытат. Пагален толыт: тыглай ужаш, мутланаш. Шкеат ваш мият. Йолташыштым аклат, жаплат. Тыгай пошкудо дене пошкудо лийын илаш - пиал. Кужу ӱмыран, пиалан лийза. Суртда эре йоча йӱк дене йоҥгалт шогыжо.

Ф. БАЙТУКОВ.

Снимкыште: Галина ден Пайраш Байтуковмыт.

Еш архив гыч налме фото.