Шочмо йылмым тунемаш йӧным ыштыман

- Рустэм Закиевич, тачысе кечылан образованийыште тӱҥ йодыш гыч иктыже - школлаште ик сменыште тунеммаш. Эртыше ийыште икымше сменыште тунемше-влакын чотышт ешаралтын - 88 процентыш шуын. Тыште федерал да региональный кугыжаныш кучем-влакын пашам пырля шуктымыштым палемдыде ок лий. Ик сменыш тунемаш куснымо сомыл тений кузе шукталтеш?

Р. ХАМИТОВ: РФ Правительство да Президент 2025 ий марте элысе чыла школым ик сменыште тунемаш кусараш задачым шынденыт. Тиде сомыл кугу ресурсым - у объект-влакым чоҥаш - йодеш. Дёма районышто, мутлан, 60 процент йоча икымше, 40 процент кокымшо сменыште тунемыт. Тыге лийшаш огыл. Тиде районышто тунемаш каяш йӧрышӧ ийготан йоча 7,5 тӱжем шотлалтеш, а школышто вер 4,5 тӱжем икшывылан веле. Икымше сменыште тунемме йодышым 2025-ше ий марте решатлаш тӱҥалына. Но тиде пашам тӱткын эскерыман, молан манаш гын демографий ситуаций лушкыдемеш. Вич ий гыч икымше классыш 60 тӱжем икшыве кая гын, шым ий гыч - 50 тӱжем. Кандаш але индеш ий гыч 46 тӱжем кодеш. Садлан тиде сомыллан оксам шот дене келыштарен кучылтман.

- Уэш кумда мутланымашым шочмо йылмым туныктымо йодыш тарватен. Тидын шотышто паша кузерак кая?

Р. ХАМИТОВ: Икмыняр арня ончыч Россий Президент Йошкар-Олаште Калык-влак кокласе кыл шотышто советын заседанийжым эртарен. Владимир Владимировичын мутшо почеш, шочмо йылме - элысе калык-влакын поянлыкышт; йылмым аралаш кӱлеш, Конституцият, Россий Федерацийын законжо-влакат шочмо йылмым нимогай чарак деч посна тунемаш правам пуат. Тидын годымак тудо палемден: кундемысе калык йылме йоча-влаклан тӱп (коренной) огыл гын, тудым икшыве-влаклан кумылышт ваштареш, виеш туныктыман огыл.

БР Образований министерство башкир йылмым кугыжаныш йылме семын тунемме шотышто кандашымше да индешымше класс-влакын базисный тунемме планыш вашталтышым пурташ кӱлмым палемден. Нуно пуртымо лийыт, молан манаш гын федерал кугыжаныш тунемме стандарт ден шочмо йылмым тунемме йодыш шотышто башкир да россий законодательствым икте-весе деке лишемдыме сомыл шукталтеш. Шочмо йылмым тунемме шагат чотым шагалемдат манын тургыжланаш амал уке. Республикыште башкир йылмым арален кодыман. Ме тидым умылышаш улына. Йылмына лӱдыкшӧ корнышто улеш, тудын дене кутырышо-влак шукак огытыл - миллион утла еҥ веле. Республикысе кугыжаныш кучем, Правительство башкир йылмым арален кодашлан чыла ыштышаш.

Башкир, татар, чуваш, марий да моло калык гыч шочмо йылмыштым тунемаш кумылан-влаклан йӧным кумдаҥдаш кӱлеш. Тачысе кечылан чыла тунемме заведенийыште шочмо йылмым тунемашлан йӧным ыштыме. Йылмым тунемме шотышто нимогай шыгыремдымаш, чарак уке. Шочмо йылмым тунеммашым ава-ача-влак ойырат.

Йылмым тунемме йодышым политикыш савырыме, шочмо йылме-влак йыр ӱчашымашым тарватыме ок кӱл. Йылмым, йӱлам виеш туныкташ ок лий.

«Ме Башкортостаныште илена. Башкир йылмым арнялан ик шагат дене, кугыжаныш йылме семынат, туныкташ тӱҥалыт гын, нимо удаже уке. Ме законым, кугыжаныш федерал тунемме стандарт-влакым шуктышаш улына. Умылена: тыште башкир-влак - 29 процент, татар калык - 25 процент, тыгак 100 тӱжем утла чуваш, марий-влак илат. Ме шочмо йылмым да шочмо йылме дене тунемаш йӧным ыштышаш улына. Республикыште шочмо йылме-влакым тунемаш тӱҥалыт. Но закон йодмылан келшыше вашталтыш-влак шот дене, пуламыр деч посна шукталтшаш улыт. Россий Федерацийысе калык-влакын правашт Конституций дене аралалтеш. Тачысе кечылан ме тидын шотышто уш-акыл дене, эплын чын корным мушаш улына. Да ме тудым муына», - палемден Р. Хамитов.

Л. ШАВАЛИЕВА ямдылен.