Ожнырак Кугечым кузе эртареныт?

«Эрла Куэче манме годым мочаш пурат, перемечым ыштат, пурам шолтат. (Авторын эрвелмарий диалект дене возымыжым арален кодымо. - ред.) Тиде - кушкыжмо. Вӱргече - вуй кочмо кече (Вольык вуй шылым кушкыжмын кастене шолтен коденыт, вӱргечын вурня гыч шикшым лукташ ок йӧрӧ. - авт.) Изарнян колышылан сортам чӱктат. Мочаш олтат, колышо-влакым пуртат, мелнам кӱэштыт. Шоктеш перемечым, муным (чияным) пыштат, пурам шындат. Калыпеш але пу кольмыкаш сортам пыжыктат, кажне сортаже - ик колышылан. Вара мелнам, тодыштын, шоктеш кышкат: «Киямат тӧра шужо, киямат саус шужо» да кажне колышым лӱмжӧ дене ойлат. Вара кышкалыт, муным кочкыт, колышо-влакымат пуртат. Куарня - яра кече. Шуматкече - Юмын аяр кон кече. Тувырым, пӧртым мушкыт, кумалтышлан ямдылалтыт. Рушарнян кумалыт. Кумалыт пӧлка дене».

Тидын дене Николайын возымо лаштыкше пыта, молыжо йомын. Умбакыже шке шарнымем гыч ешарынем. Шочмо - Юмым ужатыме кече. Пошкудо-влак икте-весышт деке шӱрӧ кочкаш коштыныт. Изиэм годым Айвий кокам дене пырля мыят шӱрӧ кочкаш коштынам. Пӧлка дене кумалме нерген теве мом шарнем. Мемнан ялыште онаеҥым «молла» маныныт. Тиде эн шоҥго еҥ, Тазетдин павай, ыле.

Рушарня эрдене мончаш олтен пурен, эре тувыр-йолашым чиен, мелнам кӱэштыныт, кочышым ямдыленыт, шӱрым шолтеныт. Мемнан суртыштат кумалыт ыле. Тидлан Тазетдин павайым да кувайжым ӱжын конденыт. Мыланна, икшыве-влаклан, пеш шып лияш шӱденыт (коҥга деч кӱшнӧ шӧлдыраште гына киена ыле). Ачамын кок шочмо шӱжарже Мачи акай, акаже - Кӱльемыш кокай мелна дене пурат, да павай кумалаш тӱҥалеш ыле. Дуня акамын (А.П. Игнаева, кызыт Ардашыште ила) ойлымыжо почеш, шочмын кастене ӱдыр-эрге-влак Юмо ужаташ шелыкыш (кумалтыш олмыш) лектыт улмаш. Юмын кӱзен кайымым ужаш шонен, йӱдвошт вученыт, волгыжмо годым гына мӧҥгӧ пӧртылыныт. Утларакше 3-5 классыште тунемше-влак коштыныт, кугурак-влакын вуйыш «атеизмым» шыҥдараш тӱҥалыныт, а нинышт эше ӱшаненыт. Тыгеракын Кугече пайрем эртен…

Тек тиде серышем Николай изамым ушештарыме семын лиеш, вет апрель тӱҥалтышыште тудын шочмо кечыже. Возымо лаштыкше-влакым лудамат, шонен ӧрам: кузе 15 ияш рвезын ушыш марий йӱла, тукымвож нерген, ялын историйжым, У Эшым ял гыч Кугу сарыш кайыше, тушан вуйыштым пыштыше-влакын спискыштым да молымат йодыштын, возен налаш шонымаш пурен? Чаманем, чылажым саклен да аклен моштен омыл. Возымо лаштыклаштыже иктыштыже гына «6.XII.1956 ий» манме тамга уло. Колымыжлан 35 ий эртымеке, район газет редакций пашаеҥ мылам икмыняр папке ден тетрадьым пуыш. Нунын номерышт - 1,3,4,7,8,9. Молыжо кушто улмым нигӧ ок пале. Седыге кӱлеш кагаз-влакым йомдаренна. Узьмакыште улеш дыр изаем. Илыше-влакын порын шарнымышт, можыч, вес тӱняште куштылгылыкым пуа манын шонем.

Калып - йыдал тодмо колодка.

Кон - ломыж, сылте - рушлаже «щелок, щелочь», Юмо пайрем жапыште шуматкечын гына ломыжым кучылташ резалыкым пуэн, маныт. Ожно вургемым да кӱвароҥам ломыж дене мушкыныт.

Т. ДИГИТАЕВА.