Ӱткӱстӧ ялемлан - 230 ий!

Ялже тунам пеш кугу лийын огыл гынат, ик ешат вес вере каяш шонен огыл. Курогашын кӱкшӧ серысе кок изи еран отышто кумалаш тӱҥалыныт. Кызытат тушто кумалыт. Тиде жапыштак Иткули селаш руш-влак илаш толыныт. Нуно мардеж вакшым, черкым чоҥеныт, черке пелен школым почыныт. Иткули села лишне верланен, сандене Ӱткӱстыштӧ илыше йоча-влак тушко тунемаш коштыныт. 

1931 ийыште Ӱткӱстӧ ялыште «Ӱжара» колхозым почыныт. Председательлан А. Актюбиным, счетоводлан Б. Этибаевым, ревизорлан А. Ижбулатовым сайленыт. Ончыч колхозыш З. Акмуллин, А. Актимиров, А. Акузина, А. Аспаев, Б. Бикузин, И. Илаев, М. Ипулаев, Д. Николаев, З. Сайфутдинов, М. Сайфутдинов пуреныт.  Колхозышто контор, имне вӱта, шурно амбар-влак, апшаткудо, кевыт, клуб лийыныт. Фермыже Сокмак ер воктене верланен. Тушто шорыкым, ушкалым онченыт. Колхозым ыштыме ийыштак ик жаплан С.М. Зайниеван пӧртыштыжӧ школым почыныт. Новооткустино ялыште ик ешым раскулачитлен колтеныт, пӧртшым рончен конден, шымияш школым ыштеныт. Школ П. Бикметовын пӧртшӧ олмышто верланен. 

1941 ийыште сар тӱҥалын, тушко нылле наре еҥ каен, 13 салтакше гына мӧҥгӧ пӧртылын. Эн ончыч повесткым П. Тайгузинлан пасушко намиеныт. Тудым ялыште вученыт, мончаш олтеныт. Пайволдо, шикшан мончаш мушкылтын, кум изи йочаж дене чеверласен, Иткули селасе А. Усов дене пырля Байкибаш военкоматыш каен. Ялыш повестке-влак поче-поче толаш тӱҥалыныт. Чыла колхоз паша илалше, ӱдырамаш да йоча-влаклан кодын. Шоҥго Я. Токбулатов председатель, М. Ибасова бригадир лийыныт. Шошым ӱдырамаш-влак урлыкаш шурнылан мешак дене Байкийыш коштыныт. Фермыште ыштыше-влак, пире деч лӱдде, кажне кечын Сокмак ер воктенсе фермыш вашкеныт. Сар годым шужышо йоча-влаклан туныктышо-влак пареҥгым шолтен пукшеныт (Тудым колхозлан полшымыштлан пуэныт.). 

Ямбатыр Токбулатов эргыжым туныкташак тыршен. Яков, Йыванай кыдалаш школым тунем лекмеке, Красноуфимскысе педучилищыште тунемын. Лач 1941 ийыште шочмо ялышкыже туныкташ пӧртылын, но кок тылзе гыч сарыш каяш повестке толын. Тудо сар гыч пӧртылын огыл. 

Кугу Ачамланде сар ялысе калыклан шуко ойгым конден. Огаш эҥерын эн кӱкшӧ серыштыже сареш вуйым пыштыше, тыгак пӧртылшӧ фронтовик-влаклан обелискым шогалтеныт. Сар деч вара, 1946-1947 ийлаште, «Ӱжара» колхозын шурно лектышыже сай лийын, Ямбатыр Токбулатовым «Знак Почета» орден дене наградитленыт.    

Ий-влак эртеныт, шымияш школын пураже тоштемын. Ял калык у пырня дене кугу школым чоҥен. Тушто пытартыш ийлаште тӱҥалтыш класс-влакым С.И. Имучаева ден Т.А. Николаева туныктеныт. Ончыч рвезе калык пелке каен огыл, у пӧртым чоҥен, колхозышто пашам ыштен. Кажне ешыште йоча шуко лийын.

Председательлан Н.Ф. Кузнецов ыштыме годым «Мировой Октябрь» колхозыш «Ӱжара» колхоз ушнен. Колхозышто татар, марий, руш, келшен, пашам пырля ышташ тӱҥалыныт. Иткули ден Ӱткӱстӧ ял-влак коклаш ушкал ден сӧсна ферме-влакым вераҥденыт. Ялыште у кевытым, клубым, эмлымверым, амбар-влакым, шурно коштымо агрегатым чоҥеныт, корным уэмденыт, бригадыште трактор ден машина-влак ешаралтыныт. Колхоз вияҥын, шурно лектыш сай лийын. Ятыр колхозникым наградитленыт, Л.Б. Бикмурзинлан «Знак Почета» орденым пуэныт, С.Ш. Шамыкаевым да М.М. Губаевым «Заслуженный механизатор» лӱм дене суапландареныт. 

Тӱҥалтыш классым тунем лекмеке, йоча-влак Артакул школыш коштыныт. «Мировой Октябрь» колхозым В.И. Шерстобитов вуйлатыме годым, 1987 ийыште, Ӱткӱстӧ ялеш кандашияш школым, воктенже йочасадым почыныт. Туныктышо-влак чылан ялысе лийыныт. Вара йоча-влак Артакул кыдалаш школышто тунемыныт, армийыште служитленыт. Салтакна-влак Афганистан да Чечен республикыласе сарыште кредалыныт, чылан илыше пӧртылыныт. Н. Ибасовым Йошкар Шӱдыр орден дене наградитленыт. 2004 ийыште Кугу Ачамланде сар жапысе Йошкар Знамя орден С. Шамыкаевым «кычал муын». Самырык тукым, институтым, училищым тунем лекмеке, пашам ышташ ялыш пӧртылын. 

Ял тӱзлана, кугемеш. Рӱдӧ урем кужемын - чодыра тӱрыш миен шуын. Школ, Рвезылык урем-влак ешаралтыныт. Ожно пасугапка Курыкӱмбал уремыште лийын. Ынде тудо ок кӱл: шала коштшо вольык уке. Ялыште рвезе калык шагалемеш, пенсионер-влак шукемыт. Туге гынат кажне пайрем годым ял калык клубыш погына. Олаште тунемше да пашам ыштыше-влак пайремым пырля эртараш ялыш пӧртылаш тыршат. Самырык-влак пелне илат, сандене ялыште изи йоча-влак шагалемыт. Но илыш ялыште куштылемын. Кажне пӧртыш вӱдым пуртымо, пӧртым газ дене ырыктат, автомашина-влак кудалыштыт, арняш кок гана Караидельыш автобус коштеш, шудым техника дене ямдылат. Суртоза-влак пӧртыштым, печыштым уэмдат, вате-влак пеледышым шындаш огыт йогылане. А вер-шӧржӧ могай сылне! Чодыра воктене, сылне пӱртӱс лоҥгаште ялысе художник П.С. Шамыкаев ила, сӱретше-влак дене куандара.  Йӧратена ме шочмо-кушмо ялнам! 

Ялын пайремже годым игече пеш сай ыле. Сӧрастарыме олыкыш еҥ-влак погынышт, пошкудо ялла, районла, ӧрдыж кундемла гычат уна-влак тольыч. Пайремыште марий, татар, руш йылме дене муро-влак йоҥгалтыч. Концертым ялысе мураш-кушташ кумылан-влак, «Ош пеледыш» усталык коллектив сӧрастарышт. Бирск гыч пагален ӱжмӧ «Канде кава», Мишкан район Озерка ял гыч «Полан аршаш», Караидель селасе тӱвыра полат гыч мурызо Ксения Гордиенко, Байки тӱвыра пӧрт гыч «Красный рубин», Чемай ял гыч гармоньчо Михаил Акмурзин, пошкудо Абуталипово ял гыч уна-влак пайремыш толшо-влакым куандарышт. Вӱдышӧ-влак Е.В. Бикмасова ден О.С. Янибекова пеш оҥай программым ямдыленыт. Кумылан-влак волейбол дене модыч, тӱрлӧ модышышто шуаралтыч, йоча-влак лӱҥгалтыш гыч ышт воло, марла сем йоҥгалтме годым сцена ончылно вакшме оҥаште чарныде марла куштышт. Кас дискотека дене мучашлалте. Сылнештше, тӱзланыже ялна, шочшыжо-влакым шкеж деке чумырыжо!