Композитор да дирижер Борис Нуховлан - 80 ий

Эрвелмарийын эргыже, Башкирийысе Балтач район Кӱан Эҥер ялыште шочын-кушшо композитор да дирижер Борис Нургалиевич Нухов дене 1982 ий годсек палыме улына. Ончыч письмам серкаленна, кызыт телефон дене кылым кучена. Тудо ондакше Тува АССР-ын рӱдыштыжӧ, Кызыл олаште, илен, а 1994 ий годсек - Германийыште. Шочмо кечыже (тений 4 февральыште 80 ийым темен) вашеш газетыш серем манын, пытартыш ийласе пашаж нерген увертараш йодынам ыле. Тудо кӧныш, но нимогай уверым вучен шым шукто, туге гынат возыде кодаш ок лий, шонем.

Тува мландыште Б. Нухов пагалыме да аклыме музыкант (Композитор ушем председатель да Симфонический оркестрын художественный вуйлатышыже, ТАССР-ын заслуженный артистше) лийын гынат, шкенжым тушто йот еҥлан шотлен. Жап эртыме дене Йошкар-Олашке толаш шонымыжо утыр пеҥгыдемын. Тидлан ятыр амал «полшен».

1989 ий шошым «Марий коммуна» газет Башкирийысе Мишкан районышто эртарыме эрвелмарий фольклорно-этнографический фестиваль нерген «Марий лӱмлан ӧпкелымаш уке» кугу репортажым печатлен ыле. Тудым лудмеке, Борис мылам тыге серен ыле: «Пешак шӱм вургыжын лудым «Марий лӱмлан ӧпкелымаш уке» статьям. Тиде фестивальыште лиймем шуо. Туге чот пуштыланышым - йӱдвошт шым мале. Шкемым пеҥгыде айдемылан шотлем гынат, таче вожылде каласем: тунам шинчавӱдем кучен кертын омыл… Илыме семын (ийгот дене ала?) ностальгия манмет чоным пеш чот тургыжландара. Кунамже йӱдым мален ом керт, шонен кием… 13-14 майыште тендан дек, Йошкар-Олашке, мием, билетым налынам. Миемат, шер теммеш марла ойласем ыле…»

Туге улмаш: йот верлаште кужу жап илыше еҥлан шочмо марий йылме дене кутыралтен колтымыжак кугу пиалла чучеш.

Ик талук гыч, 1990 ий шошым, «Марий коммуна» газет куанле уверым савыктен: «Композитор Б. Нухов Йошкар-Олаште илаш тӱҥалеш. Калыкнан чолга эргыж ден ӱдыржӧ-влакын тӱрлӧ амал дене ӧрдыжкӧ кайымыштлан ме шукертсек колянен иленна. Марий Элыш Б. Нуховын пӧртылмыж нерген уверым кумылым тарватыше поро уверла аклена. Ӱшанена: тудын почеш моло лӱмлӧ да чолга марий-влакат шочмо кугезе мландыш мӱндыр кайыкла пӧртылыт».

Но композиторлан Марий Элыште вер лектын огыл.

…Борис Нургалиевич Нухов Кӱан Эҥер лӱман марий ялыште кресаньык ешеш 1940 ий 5 февральыште шочын. Ачаже сарыште колен. Тулык еш нелын, йорлын илен. Туге гынат Борис тунемашак тыршен. Кыдалаш школ деч вара Йошкар-Оласе музыкальный училищыш тунемаш толын, дипломым 1963 ийыште налын. Распределений почеш пеш торасе Кызыл олашке логалын. Тушто оркестрлаште шоктен: ончыч - муздрамтеатрыныште, вара - ТАССР Гостелерадиосо симфоническийыште.

Шинчымашым ешараш манын, 1971 ийыште Озаҥ консерваторийыш тунемаш пура. Ватыже (курыкмарий ӱдырамаш) ден Аида ӱдырышт Кызылыште кодыт. Вузым Нухов 1976 ийыште композитор да вес ийжылан симфонический дирижёр семын тунем пытара. Тудым Кызыл оласе йолташыже-влак тошто верыш пӧртылаш ӱжыт. «Шкежат палет, - маныт нуно, - тыште але мартеат композитор ушем уке. Тый толат гын, тудым почаш ӱшан ешаралтеш. Эшеже мыланна тыйын дирижер улмет пеш кӱлешан - симфонический дирижерна иктат уке».

Нухов Кызылыш кая. Тудым вигак, 1977 ийыште, СССР композитор ушемыш пуртат. Изиш варарак Туваште семмастар-влакын ушемышт ышталтеш.

Тува калыкын музыкшо марий еҥын чонышкыжо чотак шыҥен улмаш, сандене тудо консерваторийыштат тиде сем йогыныштак пашам ыштен. Тунам Струнный квартетым, Труба ден оркестрлан концертым, поэт-антифашист-влакын мутыштлан кум хорым возен. Нине муро-влак смешанный (пӧръеҥ да ӱдырамаш) хорлан акапельно (сопровождений деч посна) мураш келыштарыме лийыныт. Тиде хоровой цикл дене Борис Нухов самырык композитор-влакын всесоюзный конкурсыштышт (1975) кумшо степенян дипломым сулен.

Вуз деч вара тудын мурпашаже у кӱкшытыш нӧлталтын. Тува АССР-ын 1980 музык пайремыштыже (Моско, 1980) Борисын икмыняр семаршашыже йоҥгалтын. Вич ужашан «Тувинские картинки» муро циклжым колыштмек, Моско филармонийын художественный вуйлатышыже профессор Р. Глезер тыге манын: «С огромным интересом, истинным наслаждением слушалось это произведение. Я считаю, что появление этого произведения - событие в вокальной музыке. По-моему, не так легко отыскать подобное произведение в арсенале певцов, и оно будет украшением репертуара любой филармонии. И я, в свою очередь, включаю этот цикл в репертуар филармонии и предлагаю исполнителям».

«Советская музыка» журналын тӱҥ редакторжо Ю. Коревынат мутшо моктымо шӱлышан лийын: «Для меня настоящим открытием были произведения Бориса Нухова. Его «Пять прелюдий» для фортепиано отличаются отточенной формой, её законченностью. У автора совершенно новое, своеобразное отношение к фортепиано. В небольшом произведении успеть сказать многое и самое главное - это очень трудно. А автору это удается. Я думаю, мы являемся свидетелями появления несомненно яркого таланта, который необходимо всячески поддержать и которому надо помогать в становлении творческой личности».

Тува АССР-ысе газетлаштат ятыр поро шомакым лудаш лийын. Нуховын куд у произведенийжым Кызылысе искусство училищын залыштыже колыштмо деч вара музыковед В. Сибирцева «Тувинская правда» газетыште возен: «Выступление Б.Н. Нухова с его смелыми в творческом отношении произведениями должно быть оценено по достоинству. Исполненная музыка показала, что этот композитор работает с полной творческой отдачей, что он овладел современной технологией музыкального творчества и неустанно ищет новые формы и средства, а главное - честно исполняет свой гражданский долг». Статья «Прежде всего гражданин» маналтын.

Б. Нухов шкежат музык тӱня дене кылдалтше тӱрлӧ йодыш нерген шуэн огыл возен. Чыла тидым ужын да аклен, 1988 ийыште тудым ТАССР композитор ушем правленийын председательжылан сайленыт.

Тувасе музык тӱняште кок кугу должностьым (Симфонический оркестрын да Композитор ушемын вуйлатышышт) налын шоген гынат, Кӱан Эҥер ялын эргыже Марий Элыш пӧртылаш шонымыжым кудалтен огыл.

1989 ий майыште Йошкар-Олаште лиймыж годым тудо ончыкылык паша нерген КПСС Марий обкомышто, культур министерствыште, музыкальный театрыште да Композитор ушемыште кутырен. Чыла вереат ик семынрак каласеныт: «Пӧртылаш кумылет уло гын, тылат паша верым муына, тол, ит юватыл».

Ӱшандарыше, чот вучымо мутым колмеке, музыкант Кызылыш шулдыраҥше семын кудалеш, кок вережат (оркестр да Композитор ушем) паша гыч лектеш да, эн кӱлешан арверым чемоданыш погалтен, 1989 ий 12 октябрьыште Йошкар-Олашке толын шуэш. Но…театрыште унан шулдыржым вигак руал кудалтат: «Тыйым пашаш налын огына керт».

Вара Борис деч пален нальым: марий музыкант-влакак тӱҥ дирижер Вадим Венедиктов дек уэш-пачаш пуреныт да Нуховлан корным петыраш темленыт.

Чӱчкыдынак ойлат: «Талант - уло калыкын поянлыкше». А чынак тыге мо? Уке чай. Ме ужына: марий коклаште кугу талантан еҥ шагал огыл, но нуным чылаж годым аклен да арален огына мошто, кушкашышт йӧным огына ыште.

Тидым умылышашлан Нуховын йолташыже, МАССР искусствын заслуженный деятельже Юрий Евдокимовым шарналтымат сита. Поро илышлан кӧра мо тудо 1990-ше ийлаштак шочмо Урал мландыш куснен каен? Биографийыштыже «Ты семмастар «Илыше вӱд» балетым, «Стапан Микале» оперым, кок симфонийым, «Курымашлык тул воктене» симфонический поэмым, «Ялысе муро-влак» вокальный циклым возен» манын ойлалтеш. Йодыш лектеш: кӧ нуным театрыште шында, концертыште шокта але мура? Викшым ойлаш гын, таче кӧлан нуно кӱлыт?

Опер мурызо, Марий Элын калык артисткыже Елизавета Коновалова, 1971 ийыште Озаҥ консерваторийым тунем лекмек, кок ий Горький оласе опер ден балет театрыште солистке лийын. Вара Марий АССР культур министрын ӱжмыж почеш шочмо верыш пӧртылын, пенсий марте музыкальный (кызыт - опер ден балет) театрыште пашам ыштен.

«Чын ыштен - пӧртылын», - шоналтена ме да семынна чаманен колтена: «Жал, вес уста мурызо, Галина Окунева-Ластовка, консерваторий деч вара Йошкар-Олашке толын огыл. Тудо кугу чапым Татарийыште сулен - Российын заслуженный артисткыже, профессор лийын».

Но Е. Коновалова тидын шотышто ялт вес семын шона: «Галина Окунева Озаҥыште пашам ышташ кодмыж дене моткочак чын ыштен. Тыште лиеш гын, тудо илышыште тыгай кӱкшытыш шуын, тӱнямбал кумдыкыш лектын огеш керт ыле. Мый гын тышке толмемлан ӧкынен илем. Условийым ыштат гын, мыят марий калыкын лӱмжым арален кертам ыле. Эргым кызыт Озаҥ консерваторийыште тунемеш, тыгодымак филармонийыште мурызылан пашам ышта. Мый тудлан тышке пӧртылаш ом темле». («Марий Эл», 2001 ий 19 май).

Кызыт Е. Коновалован эргыже Николай - Татарстан Республикын заслуженный артистше.

Вот вет кузе вет: ятыр ача-ава шке икшывыштлан шочмо кундемыш пашам ышташ толаш огыт кӱштӧ, илыш пиалым ӧрдыж верлаште кычалаш темлат! Тидыже чылтак лӱдыкшыс!

Мишкан районысо Кӱрзе (Новоакбулатово) ялыште шочын-кушшо Владимир Яркаевич Шамиданов 1976 ийыште Йошкар-Оласе музыкально-художественный школ-интернатыш тунемаш толын. Вара мастарлыкшым

И.С. Палантай лӱмеш музыкальный училищыште нӧлтен. Кӱшыл шинчымашым Москваште Гнесинмыт лӱмеш институтышто (кызыт - музык академий) налын.

Ончыч столицысе тӱрлӧ оркестрлаште шоктен. 2003 ий годсек - Российын Национальный филармонический оркестржын артистше. Нине коллектив-влак дене пырля уло тӱням, манаш лиеш, коштын савырнен, Афганистанысе «шокшо» точкылаште лийын. Тудлан 2016 ийыште «Россий Федерацийын заслуженный артистше» лӱмым пуымо. Ойлыманат огыл, Йошкар-Олашке пӧртылеш гын, творческий корныжо тынар чот пиалан огеш лий ыле.

Теве тыгай шонкалымашке намиен лукто мемнам Б. Нухов нерген ой-шомак. Тудым эртыше шочмо кечыж дене саламлена да чыла сай деч сайым тыланена.

Читайте нас:

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».