21 март - Поэзий кече

- Да, чынжымак, поэзийым илыш йолташ семын ойырымылан тений 50 ий темеш, вет икымше «Шочмо ял» почеламутем 1969 ийыште районысо «Ӱжара» газетыште савыкталтын. Шарнем, редакцийыште тунам ыштыше кумдан палыме марий поэт Чалай Васлий лудшо-влакым мый денем пеш порын палымым ыштен. Вара поэзий шкежат мыйын илышышкем савырнен, туддеч посна ик кечемат аклен ом керт. Вет почеламутым возымаш - паша гына огыл, тиде - эр-кас шонкалымаш, марий йылмым шымлымаш, мучашдыме тунеммаш.

- Ойыртемалтеш, очыни. Самырык годым моткоч ойгырымо: могай темым тарватыман, могай посна йӧным, весын деч ойыртемалтшым, муман, адакшым тургыжланалтын: келша мо серымет весылан, кӱлеш мо тыйын почеламутет тудлан? Тидыже вет шынык уке гыч лектеш, лектеш шомак ончылан вийдыме улметым шижмаш гыч. Илен-толын, чыла тиде йомеш: теме-влак шкешт чоныш тӱкален-тӱкален пурат, а шочмо йылме эн лишыл йолташыш савырна, кунамже чонан гаяк чучеш: кутырет туддене, чонетым почат, тудымат умылаш, кунамже полшашат тыршет. Сандене тӱҥ лӱдмаш - келша мо тыйын возымет весылан - йӧршын йомеш, вет поэт весылан огыл сера, а шкаланже. А иктаж-кӧлан тыйын почеламутет лишылын чучеш гын, тугеже тиде айдеме шке чон шижмашыж денат тыйын пелен. Йывыртет тыгай лишыл чонлан, но чылалан палыме да йӧратыме лийме ок шу. Тыгай чапын весвелже ок куандаре: эре шинча ончылно улат, кунамже «манеш-манешат» урвалтышке кержалтеш…

- Мутат уке, йӱштӧ кумыл дене почеламутым от возо. Илыш чоным витарен куандарышаш да ойгандарышаш, тунам кӱлешан шонымаш да шомак-влак толыт, тунам ӱшандарыше лият. Мый кызыт кенета шарналтышым: эше университетыште тунеммем годым тӱшкагудо пӧлемышкем Марий пединститутын студенткыже толын, шортын-шортын, шке кочо йӧратымашыж нерген каласкалыш, кузе умбакыже лийме, могай йолгорным йӧратымыж деке мумо шотышто каҥашым йодо. Ӧрмалгенамат - иктаҥаш улынас, мом туныктен кертам! Молан лачак мый декем толмыж нерген йодынам. «Но вет теат чыла тидын гоч эртенда, почеламутда гоч шижынам», - вашештен. Тиддеч вара мый серызын лудшо ончылан вуешке улмыжым шижаш тӱҥалынам. Айда-йӧра возымым омак чыте, вет вара весе, тидым лудын, ала айда-йӧра илаш тӱҥалеш.

- Да, тунамсе пагытым марий сылнымутыштына кызыт «шӧртньӧ жап» манын аклат. Иканаште мыняр поэт да прозаик-влак шке самырык чолгалыкышт дене серыме пашашке ушненыт, кызыт «Калык писатель» лӱмымат суленыт. Илыш шолын: серызе-влак шкеныштым ик ешыште улмыла шижыныт, нуно молыланат оҥай да вучымо лийыныт, сандене тӱрлӧ вашлиймаш-влак чӱчкыдын кумылым нӧлтеныт. Кызыт илыш весемын. Еҥ-влак посна-поснарак улыт. Утларакше самырык-влак тӱвыра илыш деке йӱкшымыла чучыт. Мутлан, толыт шанче конференцийыш шке витньыкышт дене, лудын пуат да зал гыч лектын каят. Мо нерген весе ойла, могай йодышым тарвата - оҥай огыл, витне. Тӱҥжӧ - шке сомылетым шуктенат да чыла. Тыгай кызыт у тӱнян прагматикше-влак улыт. Чӱчкыдын эскерем: тӱрлӧ сылнымут сомылкаш студент-влак кузе коштыт? Кунамже ик кидын вич парняжат шотлаш уто лиеш… Ончычсо дене таҥастарен, чон коршта…

- Тидын шотышто мыйым кунамже осаллан шотлат. Поэзий пашам куштылгылан ужмым ом жапле, нимом шылтыде, вигак луктын каласем. Вуешат налыт, очыни. Но вет шкем пагалыман: шинчымашет уке гын, шочмо йылметым чон дене шижаш тунемын отыл, да, мом ойлаш, шомак возалтме шотымат от пале гын, сылнымут сомылым вачӱмбакет налаш кузе тоштат? Южо серызе ӱшана: редактор книгам савыктыме деч ончыч тӧрла, шотыш конда. Тыге тӧрлен лукмо деч вара книгажым тисте семын нӧлтен, ончыл радамыш шыҥенак пурышо «шояк» поэт-влакымат палем. Сераш тунемме деч ончычак оҥым перкалаш тунемме порыш огеш шукто, тыгай серызын пӱрымашыжлан от кӧране. Но улыт мемнан самырык возышо-влак: Надежда Эмыкан, Алена Яковлева, Вера Гордеева, Игорь Попов, эше икмыняр лӱм, нуно марий шомакын серыплыкшым шижыт, почеламут возымо йӧным шымлат, садланак кызытак «поэт» лӱмым суленыт. Могай каҥаш самырык-влаклан? Тунемман, тунемман, тунемман! Тиде шукертсе ушан каҥаш нигунамат тошто ок лий. Мый гын кызытат марий йылмым эре тунемам, у шомак-влакым серен луктын, ушыштем уэш-пачаш тергем. Серызын суапле сомылжо - марий йылмым кучылташ гына огыл, а тудым чарныде пойдараш.

- Улыт тыгай лӱм-влак. Чон йодмо почеш икте але весе деке эҥертет, самырыкнек, мутлан, Анна Ахматован книгаж деч посна илымаш уке. Марий сылнымутыштына, куанен, кумыл нӧлтын, инанен, Семен Николаевым, Анатолий Мокеевым, Геннадий Оярым, Альберт Васильевым, Зоя Дудинам лудам. Мутат уке, тиде лӱмерым умбакыжат шуяш лиеш.

- Чынак, тыгай пиал мылам логалын огыл, логалын огыл тыгак эрвелмарий лудшо-влак дене ужын-вашлийын мутланаш. Тынар илалтын, а тендан кундемыш корно ыш савырне. Кумыл ӱжеш, очыни, пӱрымашем, тидым шижын, мылам тыгай куаным эше пӧлекла. А тыланымашем икте гына лиеш: айста пырля лийына да шонымынам, чон йӱлымынам акрет марий йылмына дене ваш-ваш почына - эше ятыр жап, эше ятыр курым. Айста илена-кутырена!