Шарнымаш – ончыкылык нерген шонымаш

Лӱмлӧ землякыштлан 90 ий темме кечын Ӱлыл Качмаш школ пырдыжеш шарнымаш оҥам вераҥдышт. Тыгай годым район гыч толшо уна-влак деч посна ок лий. Депутат-влакын райсовет председательышт, администраций вуйлык, тудын алмаштышыже… Марий мер паша правленийыште шогышо-влак вуйым шупшын огытыл - пайремыш тӱшкан толыныт, марий йылмым туныктышо-влак гыч ик-кок еҥ веле койо, а образований пӧлка гыч нигӧ толын огыл…

Нуно шуко поро мутым ойлышт, Николай Исанбаевичым шке землякше-влаклан корным почын пуышо шӱдыр манын палемдышт. «Тек тиде шарнымаш оҥа воктеч эртен коштмышт годым тунемше-влакым тӱнямбал кӱкшытыштӧ кумдан палыме марий йылмызе землякышт дене кугешнымаш шӱлыш авалта», - школ воктенысе изирак митингыште ойлышо-влакын тӱҥ шомакышт тыгайрак ыле.

Кӧ тугай Н.И. Исанбаев? Тудын нерген шарнымаш пайрем умбакыже клубышто шуйныш.

Шинчымаш корныжо шочмо ялысе тӱҥалтыш школышто почылтын, вара Калтаса кыдалаш школышто шым классым, а 1948 ийыште Эльянысе марий педучилищым тунем лектын. Сайын тунемше, ӱшаным пуышо студентлан институтыш пураш направленийым пуэныт. Тыге Н. Исанбаев

Н. Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш пединститутын марий йылме да литератур пӧлкаштыже шинчымашым нӧлташ тӱҥалеш, марий тӱвыра да йылме деке шӱмаҥеш, шымлымаш пашалан кумылаҥеш. Институтым сайын тунем пытарымекыже, 1952 ийыште тудым вигак Москвасе СССР Наука академий пеленсе Языкознаний институтын аспирантурышкыжо колтат. Тушко верешташ келге шинчымаш, тӱвыргӧ уш-акыл да кӧргӧ вий-куат кӱлыныт.

Тунам, 50-ше ийла тӱҥалтыште, ялыште шочын-кушшо да эше руш огыл самырык рвезылан тӱнямбал кӱкшытыштӧ чапланыше шанче рӱдерыш логалаш куштылго лийын огыл. Но тудо Совет Ушемысе йылмешанчын тӱҥ рӱдерышкыже пурен кертын. Тыштак шымлымаш усталыкше почылтеш. 1955 ийыште Николай Исанбаевич аспирантурым пытара да тунамак кандидатлык диссертацийым чаплын арала. Самырык ученыйын усталыкшым ужын, тушанак, Языкознаний институтышто, шанче пашаеҥлан кодат. Тымарте тушто ик марий еҥат пашам ыштен огыл. Николай Исанбаевич икымше лийын, а вара моло марий-влакланат тушко корным почын.

Институтын финн-угор секторыштыжо тунам тӱнямбалне кумдан палыме финноугровед-влак Б.А. Серебренников, В.И. Лыткин, К.Е. Майтинская, Ю.С. Елисеев пашам ыштеныт. Нунын дене пырля Николай Исанбаевичат тыршен, шанчызе семын кушкын, уста шымлызышке савырнен.

Икмыняр ий Языкознаний институтышто ыштымеке, Николай Исанбаевич Йошкар-Олашке пӧртылеш да МарНИИ-ште пашам ышташ тӱҥалеш, тыгак пединститутышто лекцийым лудеш.

Н.И. Исанбаевын шымлымаш корныжо тӱвыргӧ лектышым пуэн. Тудо шӱдӧ утла шымлыме пашам савыктен, лу томан «Марий мутерым» ямдылымашке кугу надырым пыштен, тиде суапле пашан ик авторжо да редакторжо лийын. Чынак, землякше-влаклан веле огыл, почешыже кушкын толшо тукымлан корным почын шоген, калыклан шочмо йылмын кӱлешлыкше, тудын вияҥмыж верч тыршен.

Н.И. Исанбаев таче Марий Элыште финн-угор ученый семым ик эн тале специалистлан шотлалтеш. Тудын пашаже-влак финн-угор шанчым келгын палымыже дене ойыртемалтыт.

Ӱлыл Качмаш клуб, школ да ялысе ветеран организацийын пашаеҥышт мероприятийлан сайын ямдылалтыныт. Николай Исанбаевич ийготшылан кӧра ты гана шочмо ялышкыже толын кертын огыл. Ученыйын йыргешке лӱмгечыжлан пӧлеклыме мероприятийым кажне вич ий сайын ялыштыже эртарен шогеныт. Ончычсо вашлиймаш да тыгак землякше-влакын тудын деке шукерте огыл Йошкар-Олашке унала миен толмо видео- да фотокадр-влакым клубышто ончыктышт, тунемше да ялысе тӱвыра пӧрт пеленсе ӱдырамаш-влакын ансамбльышт сылне муро ден мотор куштымаш-влакым пӧлеклышт.

Мутат уке, чылажат сай. А эше Ӱлыл Качмаш школ спорт, поснак ечызыже да хоккеистше-влак дене моткоч виян улеш. Конешне, тидым лӱмлӧ йылмызылан пӧлеклыме пайремыште ойлыман огыл. Но кугешнаш да ушештараш кеч-кунамат да кеч-куштат лиеш. Изинек мом йӧраташ, могай койышлан шӱмаҥден куштет, тудын деч йоча нигунам ок торло. Мотор марий вургемым чиен мураш-кушташ, спортым йӧраташ да нине занятийлаш кошташ кумылаҥден шогышо туныктышо-влак улыт, нунын лектышышт коеш. «Тыгай занятийлашке коштын, йоча-влак жапым арам йомдарат, моло предметым тунемаш мешая» манше уке.

Но теве кок ий ончыч Ӱлыл Качмаш школышто, Николай Исанбаевичын шочмо ялысе, тыгак мыйынат тунемме школышто, марий йылме деч шӧрленыт. Амалже - марий йылме утыш лектын, шочмо йылме семын руш йылмым ойырен налыныт. Но ик ораторат тидын нерген мутым ыш тарвате. Школ пырдыжыште эше ик шарнымаш оҥа кеча. Марий писатель, туныктышо Тимофей Батырбаев дене кугешнен илаш манын вераҥдыме - тыге умылыман. Тудо Кӧкыш ялеш шочын-кушкын, Ӱлыл Качмаш школышто тунемын, вара тыштак йоча-влакым туныктен, йылмылан да сылнымутлан мемнам шӱмаҥден куштен...

...Шарнымаш кечым але усталык касым эртарена. Тиде сай. Мыланна корным почшо, кугешнаш лийшаш землякна-влак улыт. Но тидын нерген пайрем годым веле шарналтыман? Лӱмлӧ землякна-влак дене кугешнаш кӱлеш манын ойлена, а вес гана шканна могай акым пуат? Н.И. Исанбаевлан шарнымаш оҥам шукертак возен пижыктыман, можыч, школлан тудын лӱмжымат пуыман ыле.

Ӱлыл Качмаш школышто марий йылмым тунемшаш улыт. Калтаса район марий мер активын пагалыме еҥже-влак ончылно (Тӱҥ шотышто нуно чылан ончычсо але тачысе чиновник кашак гыч улыт) Н.И. Исанбаевлан пӧлеклыме мероприятийын «посна ужашыштыже» (Мый тудым «йыргешке ӱстел» семын ужнем ыле) тиде йодышым арамлан огыл тарватышым. Мондаш тӧчат гын, мый нунылан ушештараш сӧрышым. Эртыме корным мондышо калыкын ончыкылыкшо уке.