Чап куэ

Тудо шке ӱмырыштыжӧ мом гына ужын огыл: чатлама йӱштым, кеҥеж шокшым, виян мардежым, йӱр ден лумым. Шошылан куанен, кеҥежым вашлиймек, шке ӱмылышкыжӧ изиеҥымат, кугурак-влакымат ӱжын кандарен, вийым пуэн, садлан воктенже мландат тӧррак да такыррак.

Пытартыш 50 ий жапыште еҥ-влак, воктекше толын, куэ денат, икте-весышт денат мутланеныт. Йолгорно дене ошкылшо еҥ вес пушеҥге йымакат шинчын, но пеленже улшо ньога тып гына шога мо, тудлан чыла ончен савырнаш кӱлеш. Да иктаж кум-вич минут гыч ӱжын кычкыралме йӱкшӧ солнен: «Ачай-авай, изай-акай, кочай-ковай, толза ончалза, тиде куэште ала-мом возымо!» Чынак, кок метр кӱшнӧ, кӱжгӧ укш-влак ӱмбалне, «8 июня 1973 года умер Шамиев Д.С.» манын, чаткан возен шындыме палдырнен. Йырже, обелискысе семын, квадратым сӱретлыме. Эн кӱшнӧ - вич мучашан шӱдыр, ӱлныжӧ - лавр лышташ. 

Куэ, шӱмжым келгын пӱчкын лукмо огыл гынат, садак сусырген. Возымо вер кӧргӧ гыч котыр дене леведалтын. Жап эртыме дене возымын пасу вел тӱржӧ изишак локтылалтын, вет манаш веле - 50 ий эртен! Но возымым але лудаш лиеш. 

Куэ возымо да возышо еҥ нерген шарнымашым ашна. Возен ойгеш вочшо эргыже. Чон йӧсыж дене чодыраш ошкылын, изишак лыпланынеже улмаш дыр. Йолгорно дене толын, куэ ӱмылеш верланен да ала шортынат, ала ушыжым ачаж нерген шарнымаш авалтен. Ик жап куэм ончен кийымек, кӱш кӱзен, кӱжгӧ укшешыже шинчын, шарныктыше ойым возен шынден. 

«Пушеҥгым сусыртен» маныда? Но тиде изи сусыр куэн ӱмыржым, илышаш кечыжым шуен, пила дене пӱчкын сӱмырымӧ деч утарен. Иктаж 20 ий ончыч лесник ден полышкалышыже-влак чодыраште руэн кудалтышаш пушеҥге-влакым палемден коштыныт. Тиде шоҥго куэмат вигак ужыныт. Кӱжгӧ, шаланен кушшо укшлаж дене нӧргӧ куэ ден кож-влаклан волгыдым ӱмылтен, кушкашышт мешаен. Тыгай шоҥго пушеҥге-влакым пулан пӱчкеденыт.

Но полышкалышыже-влак лесниклан тиде куэште возен кодымо мут улмо нерген ойленыт. Тудо толын лудын, кӧ нерген возымым йодыштын да каласен:  «Уке, тиде куэм огына пӱч, вес ганат пӱчкаш огына пу. Куэ мыняр ила, тиде фронтовик нерген шарнымашат тунарак илаш тӱҥалеш». 

Лесникын шомакше калык ушешат шыҥен кодын, куэжат кажне шошым ужарга. Ом пале, эше мыняр ий тудлан пуалтын. Но мыняр ила гынат, воктенже кеч шуэнракын изи йочан йолташыжлан, изажлан, ачажлан але кочажлан «Ончалза, тиде куэште ала-мо сералтын» манме йӱкшӧ йоҥгаш тӱҥалеш. Кажне гана нуно, ньога пелен шогалын,  возымым локтылалташ тӱҥалше букваже-влакым умылаш тыршен-тыршен лудын пуат. «А кӧ лийын тиде Дмитрий? Кӧ возен?» - йодеш йоча.

Чылан огыт пале гынат, илалшыракше-влак каласат: «Поро, уста айдеме лийын. Кевытыш мийымыж еда кепке але упш тич кампеткым, печеньым але пряникым налын лектын да икшыве-влаклан шалатен! А нунышт, Метрий павай кевытыш ошкылын гын, почешыжак миеныт. Паленыт: садак ньога-влаклан иктаж-мом тамлым налеш».

Тыге шоҥго пушеҥге, чап куэш савырнен, поро шарнымашын ӱмыржым шуя.