Все новости
Сылнымут аланыште
28 Пургыж 2023, 09:19

Теве могай улмаш тӱня

Март тӱҥалтышыште календарьыште Писательын да пылыш чер деч аралалтмым палемдыме кечышот уло. Чер-влак нерген ойлымо годым ме вигак врач ден эмлыме верым ушештарена. Нуно диагнозым рашемден да паремден кертыт. А кузе «чер пижын» кертме да ончыкылык илышлан зиянже нерген писатель-влак шке произведенийыштышт врач деч сайынрак ӱшандарен умылтарен кертыт. Черлан кӧра гына айдеме соҥгыра лиеш мо? Илыш модыш огыл. Тидын нерген М. Илибаеван «Кугу тӱня - шыгыр тӱня» романже гыч ужашым лудаш темлена.

Саде кеҥежымак Мику дене эшеат осалрак туткар лийын кайыш. Изи эргашлан эре шкетын кудывече кӧргыштӧ але капка ончылно жапым эртараш моткоч йокрок. Мом ыштет, эрге икшывын иза-влак пелен лиймыже шуын. Мӧҥгыштӧ улмышт годымат воктенышт шӱраҥыштеш, мо нерген кутырымыштым колышташат тудлан оҥай. Нунышт иктаж-кушко тарванат гын, Микуат почешышт шӱдырна. А кугурак ийготан икшыве-влаклан кышаштым молылан шижтарен шуйнышо «кандыра» нимолан. Тыгай-тугай «разведкыш» кайышашышт нерген коклаштышт ала-кузе шолып каҥашат гынат, шольышт колынат шукта, вара почешышт эскерен каяш ямдылалтеш.

Икана мӱшкыр чот шужен ӱнар пытымылан Микум омо пызырале. Юалге вереш, пулдыреш, тошто вургем ӱмбалан мален колтыш. Нимом шижде малыше шольыжым ончалын, Йыванын ушыш шонымаш толын перныш. Пӧртыш содор куржын пурыш, аважын меж чулкам пидме имыжым лукто. Мику воктек чӱчырнен шинчын, пылышышкыже керале. Кӧргыштӧ ала-можо полт шоктымыла чучо. «Ынде мемнан кутырымым колыштын, почешна шӱдырнаш от тӱҥал», - семынже куанен шоналтыш. Вес пылышышкат кералаш манын, шольыжым ӧрдыжкӧ савырале. Но Мику кенета помыжалте, шинчам пашкартен ончале. Осал паша ышталтмым умылыде, воктенже изирак изажым ужат, йывыртен шыргыжале. Йыван пӧрткӧргыш пурен йомо, имым верышкыже пыштыш.

Илыш, кернак, пӱсӧ шӧрынан... Таче ик тыгай шӧрынышкыжӧ тӱкнымым Мику шкеже палыде кодо. Изаже имым керме деч вара шола пылышыже колдымо лие. Микун шонымыжла, чыла еҥынат шола пылышышт пуйто колшаш огыл. Тунам йоча ушыж дене тыге шонен. Школыш кошташ йӧрен кугурак ийготыш тошкалмек веле, кунам да молан тиде туткар лиймым йӧсланен шонкален. А ӱмыржӧ мучко шкенжын ситыдымашыжым молылан палдарыде илаш тыршыш. Салтаклан йӧрдымыш лекме деч каласаш лийдымын ойгырыш. Йӧра кеч комиссийымат ала-кузе чоян эртен керте. Варажымат эсогыл пелашыжлан ыш палдаре.

Йыван изаже тунам осал пашам вет ыштенам манын ышат шоналте. Чаманыме, шӱм-чонжым намыс витарыме кумыл туддеке вара, кугу ийготышто гына, тольо. Тунам шкенжын титакше нерген шольыжлан чон почын каласаш шонен пыштыш. Но кузе? Кунам? Ик ганат тудо ойлаш тӱҥалаш ыш тошт. Уке, келшыше йӧн лийдымылан огыл. Микун яндар-яндар, канде шинчан ончалтышкыже тӱкнымешке веле, ойлышаш шомакше, логареш пышкемалтын, кӧргешыжак йомын. Ойлен, шольыжын чоным утларак сусыртымо дечын лӱдын.

Йыванын ийготшо салтакыш каяшат шуо. Тудым ужаташ еҥ-влак пӧрт тич погынышт. Вара чыланат уремышке лектыч. Тушто кычкыме имне дене военкомат марте наҥгаен кодышаш улазе вучен.

Мику изажым ужатен ыш лек. Тудо тӧрза вошт ончен кодо. Кумыл тодылтын шортын колтымо деч вожыльо. Шинчавӱдым йоктарен шогылташ ынде изи мо?

Йыван кенета окна янда вошт Микун тунаре шӱлыкан чурийжым ужын ыш чыте. Мардежла савырналтен, пӧртыш куржын пурыш. Шольыжым пӧръеҥ семын пеҥгыдын ӧндал нале. Тыгодым Йыванын йӱкшӧ кӱрышталтын йоҥгалте:

- Мику, шольым...

- Мо, изай?

Шольыжын уло чон дене порын пелештыме йӱкеш изан логарже адак пышкемалте. Лач ик мутым, «Проститле...» манын керте. Микум ӧндалын, утен каен шорташ тӱҥале. Тетла нимомат ыш каласе. Шортынак, тӱгӧ, еҥ-влак коклашке, куржын лекте.

Мику изажын ойлен шуктыдымо ойжым, мутат уке, умыленат, тогдаенат ыш керт. Армий деч варат Йыван титакшым шольыжлан почаш ыш тошт. Вара рвезынек ӱмыр лугыч колен колтыш. А Мику изажын мо верч проститлаш йодаш шонымыж нерген шоҥгеммешкыже мужедын илыш.

Автор:Н. КАЙНИЕВА ямдылен.
Читайте нас: