Адакат Вачукын мыскараже

Шӱрашым тӱрлӧ пырче гыч ышташ лиеш: висте, шӱльӧ, шож. Кызытсе илышыште утларакше шыдаҥ пучымышым шолтат. Пырчым ондак мушкыт, вара коҥгамбалан шарен коштат. Шӱрашым ышташ кугу вакшыш огыт кондышт. Кидвакшым пӱтырен, могай кӱлеш, тугайым тыгыдемдат.

Мику тачат куваважын пӧртыштӧ. Тудо кидвакшеш шӱраш ыштымым эскераш моткоч йӧрата. Таче кастене аважат ӱян пучымышым пукшаш сӧрен.

Ӱдырамаш-влак черетыште шинчышашыштым палыме гаяк кидпашамат пеленышт конденыт. Очыни, пычырик жапыштымат арам йомдараш чаманат. Кушто ӱдырамаш, тушто пазар гаяк: икте-весыштлан тӱрлӧ ой-каҥашым пуэдат, манеш-манешым почкат, муралтенат колтат. Мурышт нунын тӱрлӧ-тӱрлӧ. Иктыже весела:

Самолётшо кушко кая?

Дальний Востокыш кая.

Кастен кошташ 

                        тӱҥалат гын,

Уло шоныш туш кая...

Весыже ойганрак:

...Мемнан урем - кумда урем,

Покшелныже мый шогем.

Ончен шоген, вучен шоген,

Толын шуат дыр, шонем.

Мемнан урем - кумда урем -

Кок пар машина эрта.

Арнят эрта, тылзат эрта -

Сагынен, ӱмыр эрта...

Ала неле илышышт тыгайым мураш кӱшта, ала сареш йомшо лишыл еҥыштым шарналтат. Тунамак, гыр-гыр-гыр шоктыктен, кидвакшым чарныде пӧрдыктат. Икте тыгыдемдыме пырчыжым поген налын веле шукта, весе тудын олмышкыжо шинчеш. Вакш манмаште, тыгай сайже яллан кокыт гына кодын. Кӱшыл мучаш Эркай кугызан да Шымай акан. Шымай акан ачаже, Али кугыза, тиде вакшым шке ыштен.

Кечывалат эрталтыш, шӱраш ышташ тугак толыт да толыт. Ӧрат, пучымышыжым кунам шолтен шуктат? Уна, Вачукат пырче темыман куршыжым ӧндалын толеш.

- Сай иледа-кутыреда? Пашада ушныжо! У-уй, мыняр шукын улыда! Таче кече мартеже, еҥгай-шамыч, Васликува-кугызам вашлийшаш олмеш корак муным вучен шинчышда мо?..

Вачук, векат, лӱмын лым лийде кутыраш тӧча. Уке гын тынар ӱдырамаш коклаште ик пӧръеҥ тыманмеш мыскылтышыш лектеш. Туге гынат пӱсырак йылманракше озак марийым садак пӱшкыл шуктыш. Вачук карум пуэн кертдымыжым шиже докан, садлан ӱдырамаш кашак деч кораҥаш вашкыш. Мику пелен пызнен шинче. Шкенжым арален кодаш тӧчышыла, «Мемнан шкенан пӧръеҥ кокла шомакна уло» малдале:

- Шоляш, таче могай кече, палет?

- Палем, - мане Мику. - Пучымыш кочмо кече.

- Чын, пучымыш кочмо да Васликува-кугызан ялыш толмо кечышт. А нунын кушто илымыштым палет?

Тиде йодышлан Мику вашештен ыш керт. Тудо, чынак, Васликува-кугызан кушто илымыштым ок пале. Але марте нигӧ дечат колын огыл.

Рвезын палыдымыж дене пайдаланен, Вачук утларак веле келыштараш тӱҥале:

- Нуно, шоляш, чодыра курык шеҥгелсе корем пундаште илат. Курыкшо кушто, маннет? Изэҥер вес могырысо чодыраште лийынат? Вот! Саде чодыра шеҥгелне тура серан кужун шуйнышо курык уло. Сер йымалныже келге корем. Саде корем пундаште Васликува-кугызан тукымжо - икшывыже-влак - илат. Идалыклан ик гана йӱштӧ теле жапын ялыш толын каят. Могай сомыл дене толыт, шонет?

Мику нимат ыш пелеште, шинчажым пашкартен, Вачукым гына тӱткын онча.

- Тыйын гает изи ӱдыр ден рвезе-влакым, мешакешышт оптен, тарзылыкеш наҥгаяш толыт. Очыни, «тарзе» мутшымат але от умыло. Тарзылан чыла лавыран шем пашаштым гына ыштыктат. Вара, Васликува-кугызан мешакешышт опталт кайымет шуэш? - Вачук Микум чоян ончалеш.

Тудыжо, уке маншыла, вуйжым рӱзалтышат, ала-молан нержым шупшыльо.

- То-то, шоляш, нунын деке кайымеш, лучо шылын кодаш тӧчӧ. Шылашыже пӧртйымаланат, вӱтамбаланат лиеш. Лачак пучымышым кочмо жаплан коремышт гыч толын шушаш улыт...

Вате-влак Вачукым кычкыральыч, черетше шуын улмаш. Кыве-ково тарванен, кидвакш воктек шинче.

Мику пӧртйымалан шылын огеш керт. Тудо пычкемыш да коля-влак деч лӱдеш. Васликува-кугызан толшашышт нерген мыняр шона, чонжылан тунаре шучкын-каньысырын чучын колта. Теве кунам гала, ӱмаште... огыл, ӱмаште деч ончыч, ала-могай шӱкшӧ да шорык коваште гай вургеман-влак, ӱштервоштыр дене тавен-оҥырешлен, пӧртышкышт пурен темыч. Могай шучко ыльыч: авам чыгылтылыт, ака-влакым ӧндалыт, руалткалат, кашташ сакалыме кӱнчыла ден шӱртым кучылт-кучылт ончат, ӱстел коклаш пурен шинчын, пучымыш дек керылтыч. Ава вара чылаштым салматоя дене кожен лукто.

Мику тунам, коҥгамбалан шылын, нуным йышт эскерен шинчыш. Ӱмаште тӱкылалтын утлен кодыч. И-и-о-о оҥырешлен, пӧртышкӧ пураш пеш толашышт.

«Кызытше авам ала шкежак мыйым мешакешышт пыштен колта. Сырымыж годым эре тыге манешыс «Мут колыштдымо да осал улметлан Васликува-кугызамытлан пуэн колташ веле йӧрет». - Мику келгын, кугу ойгеш возын шӱлалтыш. - Шукерте огыл, Чолпанлан кинде пукшымемлан шыдешкен, адак тыге сӧрыш».

Мику, чынак, туткар лийшашым шижмыла тургыжланаш тӱҥале. Койын-койде тарванен, кован пӧрт гыч йыж-яж лектат, йыдалжым шӱдырен, мӧҥгӧ куржо. Аваже уке ыле. Векат, вӱдлан каен. Акан, изан вургемыштым руалтен, шокшынрак вӱдылалте. Омсашке чымалтшаш годым шоналтыш: «Анюмат наҥгаен кертытыс». Тунамак ваштареш пӧртыштӧ илыше изи ӱдыр деке лектын шикшалте.