Вашлиймаш корно

Нылымше классыште тунеммем годым марий писатель-влак дене школышто вашлиймашым кызытат теҥгечысе гай шарнем: тунам Йошкар-Ола гыч калык писатель-влак Семен Вишневский, Александр Юзыкайн, калык поэт Семен Николаев толыныт ыле. Тыге нуно, калык коклаш лектын, пашам ыштеныт, кушкын толшо тукымлан литератур илыш, сылнымут нерген ойленыт, семинар-влакым эртареныт. Школышко профессиональный серызе-влакым тунам чӱчкыдын ӱжыныт, Марий писатель ушемын паша радамыштыжат тӱп республике деч ӧрдыжтӧ илыше марий-влак деке усталык корным такыртыме йодыш эре лийын: у тукымым кушташ, лудаш шӱмаҥден шогаш, а возаш кумылан-влакым туныкташ, ӱжмым вучыде, нунын деке лектын кошташ.

Августышто Финн-угор писатель-влакын тӱнямбал конгрессыштышт лиймем годым тыгай шонкалымаш-влак уэш вуйыш толын пурышт. Родо калык-влакынат йылмышт, литературышт вияҥме кӱкшыт икгайракак, манаш лиеш, - тудо илыш саман дене чак кылдалтын. Но тыгодымак сылнымут тӱняштышт улшо лушкыдылык але тӱвыргылык кажнын шкаланже ойырен налме корно деч шога. Кӧ дыр у савыртышым эрташ вийым да йӧным кычалеш, а южыжо тыгай годым кидым лупшалеш да тургыжландарыше йодышым кораҥын кошташ кумылаҥеш…

Румынийысе Клуж-Напока олаште эртыше Конгресслан «Диаспорысо литератур» темым ойырымо ыле. Рашемден каласаш гын, финн-угор серызе-влак коклаште ты йодышым тӱп республике деч ӧрдыжтӧ илыше родо-шочшо калыкын литератур кышажым, тудым умбакыже йомдарыде, шымлен да эскерен шогаш манын тарватыме.

Икымше кечын погынымашын пленарный ужашыже марий поэт Зоя Дудинан Марий Эл деч ӧрдыжсӧ кундемлаште шочын-кушшо писатель да поэт-влакын илыш-корнышт, пашашт да марий литературыш надырым пыштымышт нерген ыштыме докладше дене почылто. А мылам Конгрессын пытартыш кечыштыже, пленарный ужашым петырыме годым, Пошкырт кундемысе марий литературын кызытсе шӱлышыжӧ, тудым ашныме йӧным да вийым кучылтмаште марий газетын рольжо дене палдараш ӱшанышт.

Финн-угор литератор-влакым тӱнямбал каҥашымашыш молан Румынийыште чумыреныт? Клуж-Напока ола верланыме Трансильваний кундемыште венгр-влакын кугу диаспорышт ила. Венгрий нунылан эре полшен шога, вес элысе шочшыжо-влаклан йылмым, тӱвырам да литературым вияҥдаш шагал огыл миллион дене шийвундым ойыра. Садланак Конгрессым эртарашат тӱҥ шотышто оксам Венгр правительство ойырен, тӱвыра программе дене тушко ятыр артист тӱшкам колтен. Кажне кечын уремыште каныш касым эртареныт, муреныт-куштеныт, верысе калык чонжым луштарен. Каласаш кӱлеш, тушто канен моштат, уремыште почешышт нимогай куштыра ден шӱкым от уж, эрдене поген-эрыктен коштшат уке - чыла вере йытыра да яндар, пуйто кастене пайремлыше-влак лийынат огытыл.

Но мутемым Конгрессын темыж деч кораҥдымем ок шу. Финн, эстон йолташна-влак дене пырля тушто Софья Чесноковам (Манаевам) вашлияш кумыллан пеш сай чучын. Тудо Дӧртыльӧ район Елтек ялыште шочын-кушкын, Финляндийыште ила да пашам ышта. Ожно Йошкар-Ола гыч мемнан кундемыш лӱмлӧ поэт ден писатель-влакын толын коштмыштым туштат шарналтен шинчышна да, тарватыме йодыш-влакым илышыш пурташ манын, кужаш вучыктыде, Конгрессын пашажым умбакыже шуйымо семын, шыжым мемнан кундемыште вашлияш кутырен келшышна. Адакшым Альбертина Иванован ӱмыргорныштыжо пеш кугу чыр кодын улмаш: марий калык коклаште веле огыл, финн-угор тӱняштат кумдан палыме тыгай поэт нигунам Башкирийыште лийын огыл.

Мый нуным ноябрьыште Нефтекамскыш толаш ӱжым, молан манаш гын лач ты тылзын кажне ийын олаште Марий йылме да тӱвыра кече-влакым эртарена, пошкудо районлаште илыше марий родына-влак декат корным кучаш лиеш.

Но 25 октябрьыште Я. Ялкайн лӱмеш Чорайысе марий гимназийыште лӱмлӧ землякышт лӱмеш лудмаш пайремым тарваташ шонымыштым шотыш налын, мый унам-влаклан ончычрак корныш лекташ темлышым. Зоя Дудина эн тораште, Питерыште ила. Туге гынат вуйым ыш шупш, «Сӧрымӧ мутым шуктыман» манын, Юра пелашыжын виктарыме машина дене Йошкар-Олашке, а тушечын, Альбертина Ивановам да Марий кугыжаныш университетыште пашам ыштыше культурологий доктор Галина Шкалинам налын, пеш шуко марий книга ден литературым оптен, мемнан деке кудал толын шуыч. Ӱшанле йолташ да чын литератор-влак тыгай лийшаш улыт, шонем. Бирск районысо Памаш школышто, Чорайыште, Нефтекамскыште да Шаран кундемыште марий-влак дене мондаш лийдыме вашлиймаш да пашам ыштыме радам дене вес номерыште палдарем. Эше кеҥежым кутырымына годымак нуно тыге маньыч: «Ме пашам ышташ, полшаш миена, коштмына яраш ынже код, тунемше, туныктышо да возаш тунемаш, поэзий аланыш тошкалаш шонышо-влаклан пайдам ышташ шонена».