Йӱрын чияже

Тале мардеж, йырым-йыр мо гына уло, чылажымат авалтен налнеже. Тораштырак кӱдырчӧ сургалтеш, волгенче волгалт-волгалт кая. Иквереш озаланыше йӱр, мардеж да кӱдырчӧ мыйымат лӱдыктат. Пуйто иктаж мишеньым муыт да туран лӱйкалат, машина сирена-влакым урмыжыктат. Тыгай годым чылан иктаж улак верыш шылаш тыршена. Ик тат гыч лыпландараш лийдыме вий-куатышт пуча. Пытартыш йӱр чӱчалтыш-влак окна янда мучко йоген волат. Мыланем нуно изи ӱдырын пӱртӱсын эҥгекым ыштылмыж деч лӱдын шортмыжым ушештарат. Тудын мом шижмыжым мый шкежат сайын палем…

Ятыр ий ончыч ик кастене ачам дене коктын Ош Виче эҥерын тура серыштыже шинченна. Йырым-йыр, эсогыл вӱд ӱмбалнат, моткоч тымык лийын. Тыгай ласка жапым нимо тургыжландарен ок кертла чучын. Ачамат, мыят шке семынна шонкаленна. Мыланем, нӧргӧ икшывылан, туге чучын: илыш - тиде шонымашым илышыш шыҥдарымаш.

Кече, вӱд ӱмбалан мыйын туддене куржын колтымо шумо аҥысыр шӧртньӧ корным коден, вашкыде кава тӱр шеҥгек волен. «Иктаж-мом пеш чот ыштыме шуэш гын, шонымаш садак шукталтшаш», - ӱшаненам мый. Лыпланен, шинчамым кумалтыде, вӱдым эскеренам. «А трук шонымашым шуктышо шӧртньӧ кол ийын эрта, да мый, вуй ӱмбалнына кечыше ош пылым «кушкыжын», шкенан урем ӱмбач «чоҥештен» каен, йолташ ӱдырем-влаклан кидем рӱзалтен кертам. Вот оҥай лиеш ыле! Тунам чылан мыланем кӧранат ыле!» Но тыгай ой мыйым татлан веле авалтыш. Ик жап гыч мый уже йӧршын весе нерген шонаш да сӧрвалаш тӱҥальым… Шып шинчыме коклаште ачам трук шижтарыш: «Ӱдырем, эҥерым ийын вончем да мӧҥгешла савырнен толам. Ончал, йӱр лишемеш ала мо. Ме тудым шукертсек вучена. Колат? Адак ала-мом шонкалет? Йӱр опталеш гын, тыманмеш пӧртыш курж».

Ялысе тудо изирак пӧр-тыштӧ ачамын родо-тукымжо илен. Мемнан мийымылан нуно эре йывыртеныт. А мемнан тугай верыште каналтыме шуын, кушто тымыкшат, сылне кеҥежшат чоным вӱчкеныт, а эрдене эҥереш йӱштыл лекме деч вара кап-кылыште идалык мучкылан вий-куат ешаралтын. Йӱдым ме кеҥежлан кок пеҥгыде пушеҥге коклаш куэмым шупшын ыштыме омашыште каненна. Ласка омынам нимогай ӱвыра, вӱр йӱшӧ шыҥа лугыч ыштен кертын огытыл.

Ачам ийын кайыш. А мый тура сер гыч тудын, кидшым кожмакын лупшкедылын, куштылгын иймыжым эскеренам. Жапын-жапын трук вӱд йымалан йомын, а вара чичка семын вӱд ӱмбак вушт гына нӧлталалт каен. Кенета йырым-йыр пычкемышалте. Вуй ӱмбалне чернила гай шем пыл-влак кечалтме годым ачам эҥер покшек шуын ыле. Ынде шке кӧргыштыжӧ ятыр туштым шылтыше, ӧрыктарыше тымык озаланаш тӱҥале… Мыйын йырем ызгыше вӱдвычыраҥге, тӱрлӧ тӱсан лыве, вычыматыше кайык-влакат шыпланышт да шыльыч. Тыге мый икымше гана пӱртӱсын шучко вийжым шижым. Кенета, умылаш лийдыме тымыкым лугыч ыштен, мардеж пуале. Тудо чотрак талышныш, эҥер сер воктене кушшо вондерлам мланде воктен таен, лышташыштым кӱрыштӧ. Йӱр шӱведаш тӱҥале. Икте-весышт дене таҥасышыла, нуно утыр вияҥыч. Мылам эҥерын, мардежын да йӱрын, айдемылан умылыдымо йӱк-влакым луктын, ваш-ваш мутланымыштла чучын колтыш. Ынде нуно шке шонымыштым илышыш шыҥдарылше тичмаш озаш савырнышт. Пуйто чылажат пучымыш гай лугалте. Шоҥан толкын-влак, чушлен, йӱдалге тӱсан йӱр пырче-влакым шке помышешышт шылтеныт. Эҥер мардеж шӱшкымӧ йӱкеш уш кайымеш «куштен». Ожнысо йолташ-влак шукертак вашлияш шонен коштыныт мо?! Чыла тидым ӧрын эскерен, мый ик татлан ачам нерген монден колтышым. Кӱдырчӧ кӱдыртымӧ, волгенче волгалтме, пырдыжла ложгышо йӱр шеҥгелне ачам ыш кой. Лӱшкышӧ толкын-влак тудым нелын кертме деч лӱдын, тӱрвемым лыбе-лыбе тарватылын, семынем вудыматаш тӱҥальым: «Ачай, ийын гына лек! Пожалуйста, ийын тол!» Виян мардеж вичкыж кап-кылемым кок велыш лупшен, кумда юбкемым флагла лойгыктен.

Ала-кудо татыште, шотым муын, чӱч шинчым, воктенем кушшо ӱлышрак вондерым уло кертмын руалтышым. Тудо мыйым тура сер гыч тыртын волымо деч арален кодыш. Эн лишыл еҥым йомдараш лӱдмем дене шке верчем тургыжланаш кӱлмӧ нергенат ялт монденам. Тудо татыште мый умылышым: кӱдыратле, умылыдымо вий мемнан кумылым ончыде озалана, илышнамат вашталтен кертеш.

Лӱдын, вийдыме улмемлан ойгырен, чот шортын колтышым. Вашке гыч чылажат лыпланыш. А мый тугак саде кушкылеш пижын шинчем. Кенета шеҥгелнем йол йӱкым кольым да, чытырнен, юшт савырнен кынел шогальым. Ачамым ужмылан чот йывыртымем дене шыпрак пелешташ гына шотем ситыш: «Чонан улат? А мый вӱдыш пурен каенат, шонышым». «Ну, мо тый! Мый вет ты эҥер воктен кушкынам. Изинек тудден келшен илем. Ох, могай тый ӱскырт улат, - шылтален пелештыш. - Пӧртыш ошкыл маньым вет». Тудо йӱдым свежа эҥер юж да ужар шудо пушан омашыште пеҥгыде омо дене малышна.

Эрлашыжым эрдене уэш эҥер воктен шогылтшо ачамым ужым. «Таче мӧҥгӧ каена», - шӱлыкаҥынрак пелештыш тудо. Коктын вӱд воктен шогенна. Тудын йӧратыме эҥерже тыныс лийын, шке вӱдшым тора вер-шӧрыш йоктарен наҥгаен. Вӱд ӱмбалне шӧртньӧ кечыйол-влак модыныт, вӱдым эркын ырыктеныт. Ачам эҥер сер воктен шуйнышо ужар олыклам ончал колтыш, «Узьмакысе гай сылне вер!» малдале. Тиде мотор вер-шӧр дене ачам вес ий марте чеверласен. Ачам тушко шоҥгеммешкыжак кошто…

Тудо кече деч вара ятыр ий эртен. А мый кызытат йӱран годым тунам чот лӱдмемым шарнем. Каваште ийше тӱрлӧ кугытан да тӱсан пыл-влакым эскерен, могай чиян йӱр толшашым тогдаяш тыршем.