М. Шкетан дене кугешнена

29 октябрьыште марий литературын классикше Яков Павлович Майоров-Шкетанын шочмыжлан 120 ий теме

Шкетан чумыр марий калыклан Сергей Чавайн гаяк палыме да моткоч шерге. Шемер калык кокла гыч лекше нине кугу писатель-шамыч марий сылнымутан литературлан негызым пыштеныт, умбакыже вияҥаш кумда корным почыныт. Уста прозаик, драматург, тале публицист семын Шкетан марий литературым шуко ойлымаш, «Эреҥер» роман, 14 пьеса, 400 утла статья, фельетон, очерк-влак дене пойдарен.

Шкетан сылнымут пашаш илышым палыше, умылышо, шымлыше семын толын. Тудо Тошто Крешын ялысе тӱҥалтыш школышто, кызытсе Кугунур селасе кок классан школышто шинчымашым поген. Ончыкылык писательлан улыжат куд ий веле тунемаш пернен. Но Майоров, книга дене пеҥгыде кылым кучымылан кӧра, шинчымашым поген, калыклан йӧршӧ айдеме марте кушкын шуын. Кугыжан армий деч вара Яков Павлович тӱрлӧ учрежденийлаште тыршен: Ернур волисполкомышто, Яраҥ уездысе исполком пелен национальность пӧлкан пашаеҥже, вара вуйлатышыже лийын, Яраҥ гыч Йошкар-Олаш толмек, мланде паша управленийыште.

Йошкар-Олаш толмекше, Яков Павлович литературын кугорнышкыжо вераҥеш. «Йошкар кече» газет редакцийыште ыштымыж годым Шкетан, олаште илен гынат, ял дене кылым кучымыжым чарнен огыл.

Писательын вес кугу пашаже театр паша лийын. Марий театрыште Шкетан артистат, режиссерат лийын. Писатель раш умылен: Марий драма театр - тиде марий культурын рӱдӧ верже. Марий театрын кушкын толмо корныжо Шкетанын творчество пашаж дене пеҥгыдын кылдалтын.

Шкетан - пӱртӱсын таҥже. Писатель тудым йӧратен, шымлен, аралаш ӱжын. Пӱртӱсым поснак мастарын «Лукаш», «Какшан воктене», «Якшывай» ойлымашлаште да «Эреҥер» романыште сӱретлен.

Шкетан поэзийыштат вийжым терген. Келге шонымашым тарватыше рушла возымо «Заря» почеламутшо, ныжылге кумыл дене шыҥдаралтше «Йӧратымемлан», «Шкет чон», «Рвезе муро», «Молан ойгыраш» почеламут-шамыч Шкетанын поэзийым йӧратымыжым, тӱрлӧ стильым мастарын кучылтмыжым раш ончыктат.

Шкетан - мыскараче, садланак творчествыштыже мыскара кугу верым налеш. «Патай Сопром», «Вуйлатышын пондашыже», «Команмелна», «Парашют», «Ече» мыскараже-влакым лудын, шер теммеш воштылат, коклан тушто шкендымат ужат.

Шкетан йоча-влакымат монден огыл. Тудо икшыве-влакым моткоч йӧратен, чӱчкыдын нунын коклаште лияш тыршен. Таклан огыл йоча-влаклан шагал огыл ойлымашым пӧлеклен, мутлан, «Мичун уке ачажат…», «Яку», «Мыйын упшем» да молат.

Шкетанын йылмыже - калык йылме. Писательын йылмыже поян да сылне, чыла марий калыклан умылаш лийше.

Шкетан. Тиде юзо айдеме дене ме, Оршанкыште илыше-влак, кажне кечын вашлийына. Шӱгар воктекыже миен, вуйнам савена, тау шомакым пелештена. Йӧратыме писательнам калык шарнен ила, тудын лӱмжӧ дене кылдалтше вер-шӧрым ӱмыреш арала. Шкетан дене кугешнат моло вереат - Киров областьысе Яраҥ олаште лӱмжӧ дене латик зданий кылдалтын, писательын пашам ыштыме пырдыжеш мемориальный оҥам пижыктыме, Марий Элыштына писательлан ныл памятникым почмо (Оршанкыште, Тошто Крешыныште, Кугунурышто да Йошкар-Олаште). Марий театр да тӱшка паян озанлык деч посна эше Шкетанан лӱмжым Кугунур кыдалаш школлан, Оршанка поселкышто кинотеатрлан да рӱдӧ библиотекылан пуымо. Писатель лӱмеш урем-влак Тошто Крешыныште, Пуялыште, Каракшаште, Оршанкыште, Йошкар-Олаште, Волжск олаште, Морко поселкышто, Звенигово районысо Кожласолаште да Пошкырт кундемысе Калмаш ялыште улыт. Но чаманен каласаш верештеш: Марий театрын тошто зданийжым шӱмдымӧ чиновник-влакын шӱдымышт почеш пужышт (Тудо Карл Маркс уремыште верланен ыле.). Кок мемориальный оҥажымат ала-кушко «йомдарышт». Йошкар-Олаштак Ленин садыш пурымаште писательын шке кидше дене шындыме куэже одарланен кушкын. Ленин садик ден Шкетан куэ олмышто таче Чарла Кремль озалана. Ынде Тошто Крешын ялыште Шкетанын музей-пӧртшӧ тушко мийыше-влакым шокшын вашлиеш. Шкетанын возымыжым иза-шольо калык-влак шочмо йылмышт дене лудыт. Мутлан, «Эреҥер» романым руш йылме дене лу гана печатлен лукмо. Писательын шуко возымыжым мордва, эстон, карел, татар, удмурт, чуваш, венгр, латыш йылмылаш кусарыме.

Пытартышлан тыгерак каласыме шуэш: «Тау, Яков Павлович! Тый мемнам чын верч пеҥгыдын шогаш, порылыкым аралаш, осал да уда койыш ваштареш кучедалаш туныктенат. Садланак ме тыйым пагалена, аклена, тунемына, шымлена. Тау тылат!»

П. ЕМЕЛЬЯНОВ, СССР калык туныктышо.

Оршанка поселко, Марий Эл.