Ӱдырым налын толыныт

Тиде ожно, 1960-шо ийлаште, лийын.

Осып армийышке миен толмо деч вара кужу жап ӱдырым налде кошто. Тудлан ача-аваже сырашат тӱҥальыч. «Моло тыйын таҥаш рвезе-влак ешан лийын пытеныт, йочашт уло, а тый шкет коштат», - шуко гана ойленыт эргыштлан.

А Осыпым уто йодыш огеш тургыжландаре: йолташыже-влак дене аракам подылытат, шыже агытан гай уремыште кредал коштыт. Ӱдыр-влакым ӧрдыж гыч эртен кая. Осыпын ача-аважын йӧсланен ойлымыштым колыштын, Макар йолташыже полшаш лиеш. Тудо уста музиканче. Пӧртшӧ гыч лектеш веле, вигак музиканжым шупшылеш. Семже торашке йоҥга. Клубышко миен пура да шокташ тӱҥалеш, рвезе-влак кушташ лектыт, ӱдыр-влак муралтен колтат. Рвезе верч шуко ӱдыръеҥын шӱмжӧ йӱлен. «Макар музиканже денак ӱдырым налын дыр», - ойленыт ялыште. Кызыт тудо ешан улеш.

Ик гана У ий вашеш Макар Осыпым Виче вес могырысо ялыш ӱдыр ончаш наҥгаяш лие. Тунам Виче ӱмбалне ийгорно ноябрь тылзыштак почылтын. Тудын дене Пешкен пазарыш шуко еҥ коштын.

Макар колхоз вӱта гыч имньым кычкен кондат, Осыплан ямдылалташ шӱда. Пеленышт сийым налыт. Макар терыш музиканжымат пышта. Корнышто кылмаш огыл манын, кок кӱрыкым ямдылат да корныш тарванат. Кайышаш корнышт тора, чатлама йӱштӧ шӱргым чывыштылеш, мардеж лумым ӱштеш. Пычкемышалтме годым нуно Виче вес могырысо ялыш миен шуыт. Макар имньыжым палымыже-влакын сурт деке виктара. «Меҥась акай, Шумат чӱчӱ, теве Осып йолташем шкет илен толаша, ӱдыр-влак дене ойласашат вожылеш. Пошкудыда-влак йодыт гын, мый шкаланем пелашым кычал толынам манза», - ойла.

Кастенак Макар ден Осып ял клубыш каят. Макар, пурен шудеак, музикан паҥгаже-влакым темдалын, ямле семым луктеш. Клубыш погынышо ӱдыр-рвезе-влак тудын шоктен пурымыжлан аптыранен ончалыт, куштымо семже почеш тавалташ лектыт. Лач ик ӱдыр гына теҥгылеш шкетын шинчен кодеш. Макар, ӱдыр воктен верланен, тугак музиканым шокта. Рвезе-влак Макар ден Осып деч кушеч улмыштым йодыштыт. Тыге Макар ямле семже дене самырык-влакын чоныштым савыра.

Куштен чарнымек, Макар ден Осып воктене шинчыше ӱдырым пӧртшӧ марте ужатен каят. Ӱдыръеҥлан Макар чот келшен, мом каласашат аптыранен. Макар гын ӱдыръеҥ дене туге ласкан мутланен колта. «Эрла ачат-ават деке ойласаш миена», - манеш чеверласыме годым.

Вес кечын Макар ден Осып, Меҥась акаже да Шумат чӱчӱжӧ Матрнан ача-аваж деке ӱдырым ойласаш пурат. Воктенышт мӧҥгӧ гычак кондымо киндым, шылым, черпыт кӱмышкам налыт. Шуко шонкалыде, Матрна марлан каяш келша. Макар гын Осыплан, тыге ойласат маншыла, шыпак шинчам пӱялеш. Матрнан ачаж ден аваже куанышыла койыт, тале музиканчылан ӱдырыштым марлан пуаш келшат.

Кок кече уна лиймек, самырык-влак мӧҥгӧ каяш лектыт. Ӱдырын ача-аваже почешышт йокмам пуэн колтат. Матрнам кӱрык дене пӱтырал шындат да корныш тарванат. Ялыш шумешке, Осып имньым виктара, вара Макар сапым кидыш налеш.

- Матрна, ит сыре, йӧра, мый тыйым Осып деке намиен кодем, - пелешта.

- Молан?

- Ме вет тыйым Осыплан марлан налын кондышна.

Матрна шорташ тӱҥалеш, мӧҥгӧ намиен кодаш йодеш.

- Мыйын ватем уло, йочам-влак вучат. Эрла марте тендам пырля кодем, иледа гын, иледа, уке гын, шке паледа. Еҥым воштылтымыда шуэш гын, толашыза. Осыпат - мотор, пашаче рвезе, ӱдыр-влак дене ойласаш гына вожылеш, - манеш Макар да Осып ден Матрнам пӧртышкышт наҥгая.

Ачаж ден аваже Осыпым вученыт улмаш. Нуно, Осыпын кондымо ӱдырым ужын, йывыртен колтат. «Осып эргынат ешан лиеш, мемнам куандарышда», - ойлат. Макар кондымо йокмажым ӱстелыш шында да ача-авалан кочывӱдым темалтен пуа.

Тыге Осыпын пиалже нерген кужаш ойлат. Тудыжо куанымыж дене шукыракат подылын ала мо. Эрдене кынел шинчеш да, воктенже ӱдыръеҥым ужын, лӱдын колта.

- Мыйын воктенем мом ыштен киет, кай тышеч! - кычкыралеш. Ӱдыръеҥын шинчавӱдшат койылалта:

- Те мыйым марлан налын кондышда вет, от шарне мо?

Осып чыла умыла да тетла нимом ок пелеште. Тыге Осып ден Матрна пырля илаш тӱҥалыт, сӱаным ыштат. Ныл ӱдырышт шочеш. Кызыт нунын деч пиаланрак ешат уке дыр. Ынде ача-ава гына огыл, коча-кова улыт. Южгодым Осып Макарым вашлиешат, ойла: «Ну, Макар, мыланем ӱдырым налын пуэн кертыч вет, а!»

Илышыште тыгеат лиеш улмаш. Конешне, еҥ-влакын чын лӱмыштымак возен омыл.

Ю. АТЫЕВ.