Шочмо кундемнан семже

Мемнан элна - кугу Российна - шке мурыжо-влак дене илыме, «куэ лышташ гай Башкирийна» курай сем дене чапланыме семынак, мемнан шочмо-кушмо Мишканнат шочмо мландынам «Эрвел» куштышо калык ансамбльын марий куштымашыже-влак дене сӧрастара. «Эрвелым» Мишкан районын символжо манашат келша, да, мутат уке, районысо калык, республикыште, элыште да йот эллаште искусствым аклыше-влак ансамбльым палат да йӧратат.

Тений ансамбль шкенжын пел курымаш лӱмгечыжым палемда. 50 ий - тичмаш ӱмыр гаяк кужу илыш корно, историй! Шоналташ веле, 1000 утла еҥ тӱрлӧ семын «Эрвел» дене кылдалтын, тиде - ансамбльын историешыже шке лӱмыштым возен кодышо еҥ-влак, «Эрвелын» ешыже.

Нина Николаевна Николаеван Шогертен ялысе самырык-влак дене чумырымо изирак коллективше тыгай данле илыш дене илаш тӱҥалеш манын, тунам нигӧ шонен огыл.

Ынде 50 ий эртен, но усталык тулойыпшо шапалген огыл! «Эрвел» ила да тӱзлана. Ятыр вуйлатыше да балетмейстер вашталтыныт, «Эрвелын» школжо гоч шӱдӧ дене куштышо эртен, но искусствым, калык куштымашым йӧратымаш тугак тукым гыч тукымыш аралалтыт.

Яныбай Янгубаевич Янгубаевын «Эрвелыш» толмыж деч вара ты историйыште ойыртемалтше йыжыҥ тӱҥалын. Яша чӱчӱ (Тудым эрвел-влак веле огыл, уло республика тыге пагален лӱмда.) коллективын мастарлыкшым у кӱкшытыш нӧлталын. Тудын тыршымыж дене «Эрвел» эр кечыйол дене шарлыше пеледыш гаяк сылнештын.

Яныбай Янгубаевич шӱдӧ дене чапле куштызым куштен, мастарлыкыштым профессионал моштымаш дене таҥастараш лиеш. Нуно шке мастарлыкышт да тулойыпышт дене элнан тӱрлӧ лукыштыжо илыше калыкын чонжым савыреныт, нунылан Эстонийыште, Италийыште (Тушто гастрольышт ик тылзе шуйнен.) кидым кыреныт. «Эрвелын» мастарлыкшым 2007 ийыште Уфаште марий сурт-печыште лиймыж годым элнан Президентше Владимир Путинат аклен.

Яныбай Янгубаевич коллектив дене 30 ий наре пашам ыштен. Кызыт Яша чӱчӱ сулен налме канышыште улеш, но ансамбль да шке культура полатше нерген ок мондо - репетицийым ончалеш, концертыш коштеш але эртен кайымыж годым саламлалташ пурен лектеш. Тудо «Эрвеллан» шочмо поро ачаж гай кодеш, кеч-могай тукым гыч улшо эрвел-влак тудлан эре куанат да вучат.

Каласаш кӱлеш, Яныбай Янгубаевич куштышо тукымлан тӱҥалтышым пыштен: ансамбльыште Юлия да Алена ӱдыржӧ-влак, Алексей веҥыже куштеныт. Таче кочаштын поро йӱлажым Анастасия да Екатерина уныкаже-влак шуят. «Эрвелым» сылнештарен кертшашлык ончыкылык тукымат кушкеш - тиде Михаил ден Надежда уныкаже-влак, нуно кызыт йоча ансамбльыште куштат.

Тугай жапат лиеда, кунам кеч-могай ансамбльлан каналташ, шӱлышым налаш жап кӱлеш, кунам усталык тулойып изишлан лыпланыме гай лиеш, но вара тӱвыра кава тӱрыштӧ уэш чолгыж йӱлаш тӱҥалеш. Яныбай Янгубаевичын «Эрвел» гыч кайымыжым тыгай татлан шотлаш лиеш докан. Вуйлатыше да куштызо-влак алмашталтыныт, выступлений ден конкурс-влакат лиеденыт, но пуйто ала-мо ситен огыл. Изинек тиде ансамбль дене кылым кучен илыше еҥ лийын огыл гын веле?

Ирина Елисеевна Имаева ты коллективым изинек пала - ончыч «Эрвелыште» ачаж ден аваже, вара шкеже куштеныт. Ансамбльлан у шӱлышым ешараш, тудын нерген уэшын ойлаш тӱҥалышт, искусство да моторлык еҥ-влаклан кусныжо манын, шке цельыш шуаш тыршыше, пеҥгыде дисциплинан, хореографий искусствым чот йӧратыше еҥ кӱлын.

Ирина Елисеевна изиж годым ачажын баяным шоктымыжо да аважын мурым шуйдарымыж почеш куштымыжым порын шарналта. Тудо марий культурым пален кушкын - ача-аваж дене пырля марий сӱанлаште куштен, ансамбльын репетицийышкыже коштын. Вес семын лийынат кертын огыл: шке ӱмыржымат куштымаш дене кылден. Куштымашым йӧраташ ачам туныктен, манеш тудо. Пеҥгыде койыш-шоктышат туддечак куснен.

Ирина Елисеевна вес коллектив-влак дене пашам ыштен, вуйлатыме, мер пашам шуктен, но чонжо дене эре «Эрвел» пеленак лийын. Ынде тудын илышыже шочмо ансамбльже дене чак кылдалтын. Коллективыштат ешысе гаяк поро шӱлыш озалана. Тудо эрвелже-влак кузе илымым эре пален шога, колышт налаш да полшашат ямде.

«Эрвелын» кызытсе составшат путырак талантан да мотор. Калык куштымашым йӧратыме кумыл ешыштак шыҥдаралтмым Юрий Имаев, Всеволод, Данил да Евгений Ишмурзинмыт, Диана да Геннадий Аспаевмыт, Я.Я. Янгубаевын уныкаже-влак Анастасия да Екатерина Биктубаевамыт палдарат. Мишкан агропромышленный колледж гыч Диана Байдуганова, Ильяс Гайсин, Андрей Дударов, Велена Иванова, Стелла Кугубаева, Михаил Павлов, Марсель Петров, Вадим Салишев, яра жапышт уке гаяк гынат, райрӱдысӧ школлаште латикымше классыште тунемше-влак Алсу Шаймуратова, Юлия Шаркаева, Кристина Ямалдинова коллективыш чолган ушненыт.

«Эрвел» калыклан шукертак палыме да йӧратыме «Тывырдык», «Лайык-луйык», «Эрвел модыш», «Кастене ял мучаште», «Сӱан», «Ах, Мишкан», «Инак» да моло куштымашлаште мастарлыкшым шуара. Идалык ончыч мондалтше «Марий мландын семже» да «Кугезе сем» куштымаш-влакым шарналтеныт - нунымат шокшын вашлийыныт. Кид-йолым лывыргын тарватылын, совым ваш пералтен, йол дене тавалтен, сылне узорым чоҥымо гыч марий койыш-шоктышын моторлыкшым да вий-куатшым, шочмо вер-шӧрым йӧратымым ужына. Ансамбльын лӱмгечыже вашеш лӱмын ямдылыме «Рвезылык», «Мишкан койыш», «Кумытын» куштымаш-влак могай мотор улыт: нине калык куштымашлашке юзо шӱлыш, порылык да тӱрлӧ пагытласе уш-акыл, чын шижмаш, илыш вий шыҥдаралтыныт.

А вургемышт могай! Чынжымак калыкын мантрже гаякыс - кажне тӱсшӧ посна умылымашан, фактурышто койыш-шоктыш палдырна, кугезына-влакын ыҥыштым шарныктыше вуйшовычысо але ӱштысӧ кылдышыште, оҥысо шийдарманыште але вуйшовычышто юзо йӱкан окса чылдыртата.

Ансамбль тӱҥ шотышто марий куштымаш-влакым кушта гынат, репертуарыштыже башкир да татар куштымаш-влакат улыт. Тидын дене гына огыт серлаге, шонем: можыч, 50 ияш лӱмгече иктаж-мом уымат ямдылаш тарата - ойыртемалтше мотор репертуарым але у постановкым. Вет тыгай дисциплиным кучымо (кечеш 2-2,5 шагат дене заниматлат) да искусствым тыге йӧратыме годым кеч-могай шонымашым илышыш шыҥдараш лиеш.

«Эрвел» куштышо калык ансамбль пелен 1997 ий годсек калык семӱзгар-влак дене шоктышо ансамбль пашам ышта. Тудын семже почеш куштымо эше моторынрак коеш. Ансамбльыште домра, баян, бас семӱзгар, тӱмыр, пуч да шиялтыш дене шоктышо-влак улыт. Ончыч Г. Иксановын, кызыт С. Шахмадееван вуйлатыме ансамбль куштызо-влаклан куштымашын шонымашыжым келгынрак почын пуаш полша. Оркестрын репертуарышкыже посна произведений-влакымат пуртымо.

Ансамбльыште лӱмлӧ музыкант-влак да музыкым йӧратыше тыглай еҥ-влак чумыргеныт. Мутлан, Нагим Бабичев, Башкортостан Республикысе культурын сулло пашаеҥже, тений творческий пашажлан 40 ий теммым палемда. Геннадий Иксанов «Россий Федерацийын тӱвыраштыже сеҥымашке шумылан» значок дене палемдалтын. Анатолий Изибаев, призванийже дене ветеринар гынат, чонжо дене - музыкант. Шиялтыш да пуч дене шокталтен колта гын, тавалтыде от чыте.

«Эрвелын» изирак тӱшкаж деч посна ик концертат огеш эрте. Тушко иктаж 80 ӱдыр-рвезе коштеш. Нуным ончен умылет - культура полатыште ӱшанле вашталтыш, ончыкылык куштышо тукым кушкеш.

Шоналташ веле, мемнан «Эрвелна», палыме, лишыл да шочмо ансамбльна пел курымаш лӱмгечыжым палемда! Тиде поян историй, шуко еҥын эртыме кужу корно.

Вашталтыт тукым-влак, чурий-влак, орава йымалне мланде пӧрдеш - ола ден ландшафт-влак, эрвел-влакын йолчиемышт логалме сцена-влак алмашталтыт, лач тӱҥжӧ - куштымашым, искусство юым йӧратымаш, «Эрвелым» йӧратыше да тудын кажне концертшым куанен ончышо калык верч тыршымаш гына огыт вашталт.

Йӧратыме чапланыше «Эрвел» кугу лӱмгечыжым кандашымше декабрьыште шочмо сценыштыже палемда. Тиде пайрем «Эрвелын» ешыжлан, тудын историешыже шке лӱмыштым возен кодышо да мастарлыкшым йӧратыше, марий-влак илыме шочмо кундемнан семжым шижын моштышо-влаклан пӧлеклалтеш.

Н. КОШИЕВА.