Шочмо йылмылан шӱмаҥда

- Лариса Семеновна, шуко ӱдыр-рвезе туныктымо пашалан школыштак шӱмаҥеш. Тендан туныктышо лияш шонымашда кузе шочын? 

- Икымше туныктышем Петр Михайлович Апаевын мемнан дене икымше урокым эртарымыже кызытат шинча ончылнем. Мый тудым икымше урок гычак йöратен шынденам, кажне гаяк урокшо ушешем кодын, садланак туныктышо лияш шонен пыштенам. Петр Михайлович Бирск районысо шочмо-кушмо Изи Соказа ялыштем мыйын илыме ÿлыл уремыштак ила. Тиде урем гыч ме куд йоча - кум ÿдыр да кум эрге - ик классыш тунемаш коштна. 

Петр Михалычын сирень тÿсан портфельже ыле. Ме, изи йоча-влак, школыш кайыме годым кажныже, ты портфельыш пижын, почешыже куржына ыле. А шыже да шошо лавыра годым тудо кажнынам урем гоч нумал луктын. 

Благовещенск педучилищыш тунемаш кайымем годым мыланем тыгай сугыньым пуыш: «Лариса, тунем, тырше. Тылат тунемаш кÿлеш. Ешыштет эн кугу икшыве улат, ачат-аватлан, шольыч-шÿжарет-влаклан полшыман». Тыге 1990 ийыште педучилищым тунем лектым, направлений почеш Белебей районыш пашаш тольым. Бирск кугыжаныш пединститутышто погымо кӱшыл шинчымашемат самырык годым ойырен налме специальность денак кылдалтын.  

- Тугеже, икымше урокдам Аккаин школышто эртаренда? Южгунам тудо жапым шарналтеда дыр?

-  Кузе тыгайым от шарне? Мыйын пашам ышташ толмо ийын кум классыште 10 икшыве тунемеш ыле. Урокым тÿҥальым, а йоча-влак пелешташат ӧрын шинчат. Вара гына пален нальым, шуко мутемым умыленат огытыл улмаш, вет мый, Бирск районеш шочын-кушшо еҥ, шкенан кундемысе семын ойленам. А тусо калыкын ойышкыжо шуко татар мут шыҥен. Мутлан, карандашым «калам», пудам «кадак», ревым «чугындыр», кÿвароҥам «мланде» маныныт, «Кушто?» йодышым пуымемлан йоча-влак кушташ тÿҥалыт але «Мый куштен ом мошто» ышталыт ыле. Мыйымат лÿм да ачалÿм дене огыл, «учитыл акий» маныныт.

- Кызытсе школ коллективда могайрак? Самырык туныктышо-влак шукын улыт?  

- Мемнан школышто икымше - индешымше класслаште 52 йоча уло. Нуным 12 туныктышо туныкта. Кызытеш коклаштына «эн самырыкше» 45 ияш. 

Тунемшына-влак тӱрлӧ калыкын икшывышт улыт, садлан Метевбаш школышто шочмо йылме семын чуваш, татар, марий йылмылам туныктена, а эше программыш руш да башкир йылме-влакым пуртымо.

- Марий йылмым тунемше икшыве шуко?

- Визымше - индешымше класслаште 8 да мӧҥгыштӧ туныктымо 2 икшыве. Тичмаш марий еш гыч уке гаяк улыт, садлан туныктымо программымат тидлан келшышым ойыраш тыршем, но садак шочмо йылме денат мероприятий-влакым эртарена. Тунемше-влаклан келша.

- Паша опытда ситышын погынен. Но жап эре куржеш, туныктымаштат технологий-влак эре уэмыт. Тендан школышто ыштыме ийлаште ты паша чот вашталтын?

- Да, вашталтыш ятыр. Ончыч йÿдвошт урокышто кучылташ тÿрлö картычкым, материалым ямдыленна гын, ынде интернетыште чыла верешташ лиеш. Ты шотышто туныктышын пашаже куштылемын. Но, вес могырым, ынде компьютер дене пайдаланен моштыман, кагаз паша «витара», шуко жапым налеш. Тӱрлӧ кагазым, отчетым серкален шинчымеш, воспитаний пашалан шукырак пагытым ойырышаш ыле манынат шоналтем.

-  Тунемше-влакын койыш-шоктышышт вашталтмымат шижыда?

- Ончылтен йоча-влак туныктышым чотрак пагаленыт, кӱлдымашым ойлаш айманеныт, шкеныштым шот дене кучаш тыршеныт. Кызытсе тукым шке семын тале: компьютерым сайын палат, но мом шонымыштым куштылгын луктын каласен огыт керт, молан манаш гын книгам лудаш огыт йӧрате, икте-весышт денат шагалрак мутланат.

- Тыгай йӧн лиеш гын, кызытсе образований системыште мом вашталтеда ыле?

- Мый устный экзамен-влакым уэш пуртем ыле. Йоча-влак шонен гына огыл, сайын каласкаленат моштышаш улыт. А кызытсе йоча-влак шке шонымыштым мут дене тичмашын почын пуэн огыт керт. Ме тунеммына годым руш йылме да литератур, марий  йылме да литератур дене устный экзамен-влакым сдаватленна, мом тунеммынам, шонымынам ойлен моштенна, тыге йылмына утларак лывырген. Мыйын шонымаште, совет жапысе образованийын шуко сайже ыле, тудым уэш пöртылташат лиеш дыр.