«Икшывылан туныктышын шӱм-чонжо виш лийшаш»

- Надежда Константиновна, икымше урокда кузе эртымым шарнеда мо? 

- Практикым эртыме жап гыч тыгай оҥай тат шарнымашеш кодын. Практикым вуйлатышем З.Ю. Файзуллин тунемше-влак мыйым лӱм да ачалӱм дене лӱмдышт манын йодын. Урок деч вара ме тунемше-влак дене пырля кинош, М. Гафури лӱмеш паркысе аттракционыш миенна да Уфан моло данле верлаштыже коштынна, сандене йоча-влак мый декем вашке тунемыныт, икте-весынам сайын умыленна. Икана шымше классыште урок годым тунемше кидшым нӧлтале да, «Надюша Константиновна …» манын, ала-мом йодо. Урок деч вара наставникем Зиганур Юсупович йоча-влак ден мыйын коклаште тыгай ӱшанле кыл лиймылан ни шылталаш, ни мокталташ аптыранен.

- Кӧм «Тиде мыйын наставникем» манын кертыда? Молан? 

- Икымше наставникемлан Уфа оласе сокыр да начар ужшо тунемше-влаклан 28-ше коррекционный школ-интернатыште класс вуйлатышем, математикым туныктышо З.Л. Исянбаевам шотлем. Зиля Лутфулловналан кӧра математикылан шӱмаҥым, туныктышо лийым. Башкир кугыжаныш университетыште тунемме годым кураторем И.А. Соломищ ыле. Израиль Айзикович шыма койышан, айдемым пагалыше, интеллигент лийын. Тудо кажне студентыште личностьым ужын моштен. Мыланна преподавательна пример ыле. Тудын занятийышкыже ямдылалтде мияш вожылынна.

- Жап ончыко кая, технологият эре уэмеш. Пашаш толмыда деч вара тачысе кече марте туныктымо паша чот вашталтын мо? 

- Жап вашталтеш гынат, туныктымо задача-влак тугаяк кодыт. Предмет дене пеҥгыде да келге шинчымашым пуыман, кажне тунемшылан творчески кушкаш полшыман, начар ужшо йоча-влакым шинчымашым пойдараш кумылаҥдыман, шке оян лияш, тыгодымак еҥын ойжым пагалаш, чын верч шогаш туныктыман, ончыкыжым шке тунемаш ямдылыман. Туныктышо тунемшылан йолташ лийшаш, йочан чон поянлыкшым почаш полшышаш.

- Тендан пашам ыштыме жапыште тунемше-влакын койышышт кузе вашталтын? 

- Социальный, экономический, эсогыл политический амаллан кӧра йоча-влакын койышышт вашталтеш. Традиционно туныктымо годым кыдалаш звеношто ме икшыве-влаклан шинчымашым, моштымашым пуэна ыле. Тунам математика урокышто творчески шонен моштымашым вияҥдаш тыршен огынал. Тудо тренинг семын лийын, сандене тунемше-влак типовой задача-влакым сайын решатленыт. Типовой стандарт деч изиш кораҥынна але ешартыш данныйым пуртенна гын, тунемше-влак нелылыкым шижыныт. Кызытсе кудымшо классыште тунемшем-влак вожыл, аптыранен огыт шого, шомаклан кӱсеныш огыт пуро, изиш сӱрза улыт манашат лиеш. Туге гынат нуно предметым умылаш да палаш тыршат. 

- Кузе шонеда, кызытсе илышыште педагог ден наставник могай лийшаш улыт? 

- Туныктымо пашаш толмеке, вигак умыленам: чын лийман, икшывылан туныктышын шӱм-чонжо виш лийшаш. Йоча-влак шоям вигак шижыт, вара нунын ӱшаныштым пӧртылташ йӧсӧ. Эше йочан талантшым ужын моштыман, кажне икшыве шке семынже уста улеш. Нуным мокталташ мондыман огыл. Мый начар ужшо икшыве-влак дене пашам ыштем гынат, ӱшанем: ик йочамат мокталтыде кодыман огыл. Изи сай ошкылланат ӱдыр-рвезылан моктеммутым чаманаш огеш кӱл. Тудо кеч олым пырче гай полышым шижшаш. Тунам йоча шкаланже ӱшанаш тӱҥалеш, тунемаш кумылжо лектеш, кече йымалне шке вержым кычалеш, олмешем иктаж-кӧ ышта манын шонымым чарна.

Лушкыдо тазалыкан икшывылан вияҥаш условийым ыштышаш, кызытсе туныктымо технологийым кучылтын, ӱдыр-рвезылан тунемаш да уым пален налаш кумылжым почшаш улына. Ме начар ужшо икшыве-влак дене пашам ыштена, сандене, йоча личность семын кушшо манын, кажне урокышто индивидуальный пашалан жапым муына.  

- Ончыкылык образований системым могайым ужнеда? 

- Традиционно туныктымо годым туныктышын шинчымашым классыште пуымыж нерген чылан палат. Дистанционно туныктымо годым тунемше Интернет полшымо дене шинчымашым шке погышаш. Ынде шоналтыза, кузе сокыр йочалан Интернет «кидыште кид» принцип дене пуымо рушла «тонкость» манмым умылтара? Икшыве воктене ава-ача тунемшаш. Тидым ышташ огеш лий. Мый сокыр йоча-влаклан дистанционный образованийым пуртымо ваштареш улам. Компьютер технологий туныктышо ден тунемше кокласе вашмутланымашым алмаштен огеш керт. Тыгодымак традиционный образований кызытсе саманыште илыше икшыве-влакын йодмыштым шуктышаш. Нунын уш-акылышт шинча ончылно сӱрет эре вашталт шогымым йодеш. Уке гын, нуно информацийым огыт умыло. Мый индивидуальный подходым пуртыман, проект йӧным кучылтман традиционный образований верч улам. Тунам мемнан икшывына-влак палыше  гына огыл, эше шке шонышо, решатлыше да тӱҥалме пашам кӱлеш семын виктарен моштышо творческий личность лийыт. Пайдам конден кертше у технологий-влакым гына традиционный образований системыш пурташ кӱлеш манын шонем. Шке пашаштем мый ожсо лӱмлӧ педагог-влак К.Д. Ушинскийын, А.С. Макаренкон, В.А. Сухомлинскийын да кызытсе педагог Е.Н. Ильинын опытыштлан эҥертем. Йоча-влакым пашам йӧратыше, чытыше, цельыш, у кӱкшытыш шуаш, йодышлан вашмутым шке кычалаш тыршыше, ончыкылык нерген шонышо лияш туныктыман. Тунам выпускникна-влакын илышышт ончыкыжым волгыдо да улан лиеш.

- Надежда Константиновна, йодыш-влаклан вашешташ жапым ойырымыланда кугу тау! Ӱмырда мучко тӱрлӧ йылме дене ойлышо миллион еҥ илыман Уфа олаште тунемында, пашам ыштеда гынат, шочмо марий йылме дене сайын ойледа. Кӧранаш гына кодеш! Тыгаяк лийшаш чын интеллигент айдеме. Тыланда пеҥгыде тазалыкым, пашаштыда сеҥымашым, чоныштыда ласкалыкым  тыланена.