У тунемме ий могай шонымашым тарвата?

Кызытсе жапыште тунеммаш молгунамсе деч ойыртемалтеш. Тудо кызытсе йоча-влаклан - компьютер ончылно але телефонышто гына жапым яра, пайда деч посна эртарымаш. Йоча-влак эсогыл урокыштат телефонышто гына «шинчаш» тыршат. Ужын-шижын але заданийым пуэн от шукто гын, «пуренат йомыт». Садлан туныктышо семын мыйым Интернет йодыш пешат тургыжландара. Физкультурым туныктышо семын каласаш гын, ятыр йоча кеҥежымат шагал коштеш-куржталеш, а тидыже поснак кугу тӱткышым йодеш. Вет кеч-кунамат тарванылмаш, движений гына айдемым тазаҥдара, сандене йолын шукырак коштман.

Вузышто, колледжыште, техникумышто але вес тунемме заведенийыште шинчымашым налмеке, айдеме шукыж годым профессийже почеш огеш ыште. Тидлан шуко амал мешая: изи пашадар, паша вер укелык, вес сайрак паша да тулеч моло. Мыйын шонымаште, тидлан эше школыштак профориентаций сомылым сайын эртарыман. Школым тунем лекмеке, выпускник могай профессий чонжылан келшымым, могай сферыште ышташ ӱнарже ситымым умылышаш. Тиде йодыш нерген туныктышо да ача-ава пырля шонышаш улыт. Йочан кумылжым да кертмыжым шотыш налын, ик «оптимальный» вариантыш шушаш улыт.

Школышто пытартыш йыҥгыр, сирень пуш, туныктышо-влак шулды-раҥше тунемшыштым волгыдо, шкевуя корныш ужатат, ача-ава-влак шыпак шинчавӱдым ӱштылыт. Тиде теҥгечысыла веле чучеш… А таче чылан идым тылзын тӱҥ пайремжылан - Икымше сентябрьлан - ямдылалтыт. Кӧ, тиде кечылан куанен, у формым, портфельым наледа, кӧ «Эх, кеҥежшым эше ик тылзылан шуяш ыле…» шона, кӧ йогылана, кӧ лӱдеш. Мыняр йоча - тунар тӱрло чоншижмаш. Поснак ача-ава тургыжланат.

Мыйынат чон вургыжеш. Школым тунем лекмемлан 12 ий эртен, йочам-влакат але йочасадыш веле коштыт, а мый, пеледыш аршашым кучен, шымше ий 1 сентябрь кечын Чарлак школыш ошкедем. Кажне гана эре у чоншижмаш. Ик тунемме ий весе деч ойыртемалтеш, ик йоча весын гай огыл. Меат, туныктышо-влак, тӱрлӧ улына, да кажнына у тунемме ий деч мом-гынат уым вуча. Образований сферыште, мутат уке, проблеме шуко. Туге гынат туныктышо туныктышак кодеш - эре шыргыжеш, йоча-влакым у сеҥымашлан кумылаҥда. Туныктышылан шукат ок кӱл - тунемаш шонышо, тыршыше тунемше-влак да умылен моштышо ача-ава.

В.М. МИХАЙЛОВА, Краснокам район Йывангасоласе йочасадын кугурак воспитательже:

У тунемме ийым ме сай кумыл дене тӱҥалына. 23-шо августышто Краснокам районышто образований системын конференцийжым эртарышт. У 2018-2019 тунемме ийлан ямдылалтме пашам шуктымо шотышто мемнан йочасаднам районышто 1-ше вер дене палемдыме. Кеҥежым йочасадын пашаеҥже, йоча, ача-ава-влакын полшымышт дене сай ачалыме пашам шуктымо. Тидлан ача, ава-влаклан пеш кугу таум каласынем. Нунын тыршымышт да полшымыштлан кӧра йочасадын предметно-развивающий средаже ий гыч ийыш уэмдалтеш. 2016-шо ийыште Верысе инициативылан полышым пуышо программа почеш йочасадыште чыла окнам, омсам вашталтыме. Тыште ялсовет администраций моткоч кугу полышым пуэн. Июньысо Сабантуй пайремыште йочасаднам «Селан эн сай учрежденийже» номинаций дене палемдыме.

Но илышыште чылажат сай гына ок лий. Кажне образований учрежденийын проблемыжат ситышын. Тудо мемнан шукак манын ом керт, но решатлыдыме йодыш-влак лектынак шогат: йочасад йырысе печым, фасадым уэмдыме, участкыште модмо оборудованийым вашталтыме шуэш. Но тидыже, конешне, финанс йодышым «тӱкалта». Тыгак район администраций йочасадыштына кокымшо группым почеш манын ӱшаныме шуэш, молан манаш гын ий гыч ийыш тиде учрежденийыш йочаштым колташ кумылан-влак эре ешаралтыт.

Кажне айдемын илышыже йочасад, школ дене кылдалтын, садлан чылалан пеҥгыде тазалыкым, пиалым, пеҥгыде да уэм шогышо, айдемылан тыршыше обществыште илаш тыланем.

У тунемме ийым чон вургыжын вучем. Тенийлан ончылнем йоча-шамычым олимпиадылан ямдылаш да научный пашам виктараш задаче-влакым шынденам. Но тӱҥ ыштышаш сомылем - тунемше-влакым кугыжаныш экзамен-влаклан ямдылаш. Нунын веле огыл, ача-аваштынат кумылышт лийже манын шонем. У тунемме ийым кузе тӱҥалат, туге пытарет, маныт. Мыят у тунемме ийым куанен, отпуск деч вара у вий дене, «кидым кумдан шарен» тӱҥалнем.

Кызытсе образований системыште эн нелыже - тиде, очыни, ФГОС-ыш куснымаш. Куснаш кӱлеш, но тидлан школлаште тачысе кечын оснащённость манмет моткоч лушкыдо. Чыла кабинетлаште проектор уке, Интернетын скоростьшо изи. Адакшым кагаз паша чот пикта. Отчетым моткоч шуко йодыт, а тиде шагал огыл жапым налеш. Тиде жапым уроклан ямдылалташ кучылташ лиеш ыле.

Л. ШАВАЛИЕВА ямдылен.