Икшывын кутырымо йылмыжым кузе вияҥдаш?

Ме изи икшывына-влакын мутланаш тӱҥалмыштым чон вургыжын вучена. Ик ийым темыме жаплан нуно кужун вучымо «авай», «ачай» мутым пелештен моштат. Кок ияш марте икшыве икмыняр мутым але мут кылдышым веле ойлен мошта. Кок ий деч вара ньоган мутланыме йылмыштыже вучыдымо вашталтыш лиеш. Тудо мутым посна предложенийыш ушен ойлаш тӱҥалеш. Вуйыштыжо погынышо мут поянлыкше пуйто тӱжвак шытен лектеш. Кум ийым темыме жаплан икшыве удан огыл мутлана, ужмыжым-колмыжым, кумылжым сайын умылтарен кертеш. Южгунам, речевой аппаратше дене кӱлеш семын пайдаланен да мут-влакым чын ушен моштыдымыжлан кӧра, ойлымыжым пеш умылаш ок лий гынат, тургыжланыме ок кӱл. Тыгайжат лиеш. Йочам логопед деке шӱдыркален нойыктараш ида вашке. Лучо стоматолог деке миен толаш. Мутланымыж годым экшык шукыж годым умшасе кӱчык «сорлыклан» йоҥылыш пурлмашлан (прикус) кӧра лийын кертеш. Врач кузе эмлалташ кӱлмӧ нерген умылтара. Экшыкым упражнений полшымо денат кораҥдаш лиеш.

А ава-ача тыгай годым кузе полшен кертеш? Изи икшыве мутым але грамматический формыжым йоҥылыш кучылтеш гын, кугыеҥ тудым тыматлын тӧрлатышаш - икшывын каласыме ойжым кузе кӱлеш, туге угыч чын каласыктышаш.

Шкендан мутланыме йылмыдамат шекланыза. Тушто «паразит» мут лийшаш огыл, уке гын, ик жап гыч те нуным эргыда але ӱдырда деч йӧршын шоныдымо верыште - кевытыште, унаште але транспортышто - колын кертыда. Икманаш, чевергашда ынже логал.

Уменьшительно-ласкательный суффикс-влакым кучылтмаш икшывылан пайдале огыл. Мут-влакым, кузе нуно йоҥгышаш улыт, туге каласыман. Мутлан, «слоник» олмеш «слон» манын ойлыза, «глазик» огыл, а «глаз». Уке гын, йоча нуным вес гана шарнен кодмыж семынак ойлаш тӱҥалеш.

Литератур йылме дене сай огыда кутыро гын, икшывылан сылнымутан книгам, почеламутым, йомакым чӱчкыдынрак лудса. Кум ияш икшывын мутланыме йылмыже тыгыде моторикыжын пашам кузе ыштымыж (парня мучаш-влакын вияҥмышт) дечат шога. Тидын шотышто, мутлан, ученый-влак рашемденыт: илалше еҥ-влакын, кудыштын кидпаша (тыгыде моторика дене кылдалтше) гай хоббишт уло, уш-акылышт кужу жап яндар кодеш. Тыгыде предмет дене модеш гын, йочанат ушыжо писынрак вияҥеш, садлан ньогадам усталык пашалан кумылаҥдаш ида мондо. Пластилин, руаш але шун гыч модышым пырля нерынчыза, аппликацийым ыштылза, бисер але изи кӱ падыраш гыч шерым пуныза, изирак модыш-влак дене модса. Поделкым ямдылаш фантазий ден моштымашда ок сите гын, ава-ачалан ямдылыме методика пособийлан эҥертен кертыда. Парня (пальчиковый) модыш денат модаш лиеш.

Кум ияш ньоган йылмыжым вияҥдымаште вес йыжыҥ - ава-ача-влак тудын дене уло кумылын мутланышаш улыт. Тидын годым, тудым колыштмо шотым ыштен, шке сомыл нерген шонкалыман огыл. Логически шонкален моштымыжым вияҥдаш йодыш-влакымат чын пуыман. Мутлан, «Пушеҥгысе лышташ могай тӱсан лиеш?» Йочалан предметын ойыртемже нерген каласкалыман: мутлан, вӱд яндар да йӱштӧ, олма йошкарге да шыма. Икшывылан йомакым але почеламутым лудында гын, содержанийжым каласкалаш йодса. Тыгодым мут-влакым рашын ойлымыжым эскерыза. Йочам тыгак ролевой модышыш ушаш пайдале. Тудлан шканже кевытысе сатучын, йочасад воспитательын, йомак геройын рольыштым келыштараш темлыза. Тыгай упражнений йӱкым, интонаций шижмашым вияҥдаш полша. Вигак миен ок лек гын, йоча ӱмбак кычкырлыме ок кӱл. Шарныза: икшывыда але мутланаш тунемеш веле. Кум-ныл ияш икшывын кутырымо йылмыже кугыеҥын деч палын ойыртемалтеш. Йоча дене мутланаш жапым мыняре шукырак ойыреда, тунаре писынрак сай лектышыш шуыда.

Л. ВАЛИЕВА, 7-ше школ пеленсе йочасадын 1-ше группын воспитательже.