Пенсий ийготым кугемдатак мо вара?

Пенсий ийготым ӱдыра-машлан 63 да пӧръеҥлан 65 ий марте нӧлталме нерген ойлат. Ты реформа 2019-ше ийыште 1959 ийыште шочшо пӧръеҥ да 1964 ийыште шочшо ӱдырамаш-влак деч тӱҥал кертеш. Эркын ийготым кугемден толын, тудым 2034-ше ийыште мучашлынешт. Тиде пенсионер-влакын эн кугу страховой пенсийыштым 34 тӱжем теҥгеш шукташ, илышыштым саемдаш, нунылан шукырак сатум, услугым налаш йӧным пуа, ойлат тӧра-влак.

«Тидын шотышто ятыр ӱчашышна. Но чылан умылена - вашталтышым ышташ жап шуын. Тылеч посна ончык каен огына керт, - каласен эл правительствын премьер-министрже Д. Медведев. - Президент пенсийым кугемдаш задачым шынден. Ме тудым инфляций деч писынрак ешарышаш улына. Но эше тидымат шотыш налман: пашам ыштыше-влак шагалемын, а пенсионер-влак шукемын толыт. Тыгай дисбаланс умбакыжат кушкаш тӱҥалеш гын, пенсий системымат шалатен кертеш».

Moody’s тӱнямбал рейтинг агентствын аналитикше-влакын шотлен лукмо почеш, пенсий ийготым темлыме наре кугемдыме дене 2036 ийыште Российыште пашам ыштыше еҥ 12 миллионлан шукемшаш, а пенсий реформа деч посна 3,2 миллионлан шагалемеш. 2006 ий годсек элыштына шукырак еҥ шоҥгемеш да пенсионер радамыш ушна, а Пенсионный фондышто нунылан тӱлаш окса огеш сите.

Пенсий ийготым кугемден, кугыжаныш икымше ийынак 300 миллиард теҥгем аныклен кода. Тудыжо пенсийым тӱлымӧ окса гыч веле огыл, пенсийыш лекме деч вара еҥ-влакын пайдаланаш тӱҥалме льгот-влак гычат чумырга. Тыге, мутлан, пенсионер-влакын общественный транспортышто тугок але шулдынрак кошташ, «коммуналкылан», капитальный ремонтлан шулдынрак тӱлаш правашт уло. Вер гыч верыш кусараш лийдыме да кусараш лийме погылан налогым огыт тӱлӧ. Тора Йӱдвелне да тугайлан шотлымо кундемлаште илыше илалше еҥлан кок ийлан ик гана шке элыште отпускыш коштмо корно акым пӧртылтат.

Мутат уке, еҥ-влак пашаште кужашрак кучалтыт гын, кугыжанышлан налогым шукырак тӱлат ыле. Кокымшо ийлан 200-220 млрд, кумшыжлан 120-140 млрд теҥге экономий лиеш гынат, кум-ныл ий гыч пенсий ийготым кугемдымын лектышыжым утыжым шижаш огыт тӱҥал, икмыняр пагыт гыч уэш дефицит марте илен шуына, шижтара Финанс тӱнямбал рӱдерын аналитический департаментшым вуйлатыше Роман Блинов.

Тыглай еҥ-влак мутланыме годым пенсий ийготым кугемдыме шотышто мо нерген ойлат? Эн ончычак каласыман, тиде йодыш утларакшым кугурак ийготан да теве-теве пенсийыш лекшаш-влакым тургыжландара. Самырык-влак кызытеш тидын нерген йӧршын гаяк огыт шоно да эше кугыжанышланат пеш ӱшанымыла огыт чуч. «Мемнан ту ийготыш илен шумеш, чылажымат тӱжем пачаш вашталтыл пытарат, можыч, пенсийымат огыт кодо» маныт. Кугурак-влакым гын пытартыш ийлаште оптимизацийлан кӧра паша верыште нагрузко икмыняр пачаш кугемме дене тыглаят пашам ыштен «нойымо» (Арамлан мо «профессиональное выгорание» ойсавыртышым шонен луктыныт?), тазалык лунчыргымо азапландарат. Изирак пашадаран еҥ каналташат, шот дене эмлалташат пешыже йӧным ок му. Ий еда ак кушкын толмылан кӧра пашадарын чын акше эре иземеш, а пытартыш ийлаште, элысе кризис манмет деч вара, тудым пе-еш шуэн да пычыриклан гына нӧлталшын койыт. Тыгай пашадарлан ыштыше еҥын пенсийже кугу лийын кертеш мо? Тудым, сулен налме канышыш лекмеш, мыняр взносым тӱлымӧ гычак шотлен луктыт огыл мо?

Кызытсе саманыште самырык-влакланат пашам муаш куштылго огыл, а илалше-влак нерген мом ойлыман? Кугыжаныш, конешне, шукырак еҥ налогым тӱлаш тӱҥалмым вуча, самозанятый-влак дечат «кӱрын лукнеже». Еҥ-влакланже кузе лийман? Кушто кугыжанышын ожнысо гай тӱжем дене кугу предприятийже, у паша верже-влак? Частный предприятийыште тыршен гына, кугу пашадарым ыштен от нал. Оза шкежат йол ӱмбалне пеҥгыдынрак да ӱшанлынрак шогынеже. «Шке пӱжвӱд дене» ыштен налме оксам пашаеҥлан «чӱчыктымыжӧ» шуэш мо? Социальный гарантийже саде «эн ӱлыш пашадар кугытешак» кышкарлалтеш аман.

Кугурак ийготан-влаклан паша верым ыштыме, нуным пашаш налме але ончычсышто коден кертме йодышлам але рашемдыме да виктарыме огыл. Ала-могай сай законым шонен луктыт да илышыш шыҥдарат гынат, вуйлык але шке оза улшо еҥ, илалше-влакым паша гыч кораҥдаш шона гын, тесте дене йӧным муэш.

РФ Кугыжаныш Думышто пенсий ийготым нӧлталме йодышым тиде арнян каҥашышаш улыт. Умбакыже тудым могай йогын дене виктараш тӱҥалмым вашке гыч ужына докан.

Э. АЛЕКСЕЕВА.