Ашкыри-тушкыри (Авамын шарнымашыж гыч)

Пычкемыш кастене тудо Подымалово села дек лишемын. Пеш чот йӱр йӱрын. Сагдий коча нӧрен пытен. Селаште ала чылан маленыт, ала керосиным аныкленыт, кеч-мо гынат тыкырык воктенсе ик пӧрт окнаште гына керосин лампын волгыдыжым ужын. Чарналтен, капкаштым пералтен. Тушеч руш вате лектын.

- Уфаш каем. Пеш чот нӧрышым. Ала малаш пуртеда? - йодын.

- Пуртем ыле, но ӱдырем пешак черле. Таче-эрла кола дыр, садлан пуртен ом керт.

- Ала мый полшен кертам? Мыйым колхоз гыч Уфашке кугу вуйлыкым эмлаш колтышт. Пуртеда гын, марий йӱла дене ӱдырдамат эмлем, йол ӱмбак шогалтем.

Озавате капкам почеш. Сагдий коча имньыжым оралтыш пуртен туара да озавате почеш пӧртыш пура.

Пӧртыштӧ йоча-влакат койыт. Чынак, оҥа дене ыштыме «караватыште» вуеш шуаш тӱҥалше ӱдыр комдык кия (ожно колышаш айдемым комдык пыштеныт). Ӱдыр пӱжалт пытен, шинчажым кумен. Коча тудын саҥгажым кучен онча, чынак, пеш чот шокшо. Мом ышташ? Ночко вургемым кошташ да кушто-гынат изиш каналташ кӱлеш вет, да омыжат пеш шуэш…

Сагдий коча ӱдыр дек лишемешат, марла ойлаш тӱҥалеш. Кажне ойжо мучаште шӱвылвӱд деч посна ӱдыр ӱмбак шӱвалеш:

- Ашкыри-тушкыри! Тьфу! Мый пеш мӱндырчын тольым. Тьфу! Пеш чот йӱреш логальым. Тьфу! Вургемемат нӧрен пытыш. Тьфу! Канымемат шуэш. Ӱдырем, мыйын кайымеш колен ит колто, йӧра. Тьфу! Ит коло! Тьфу! Тольык ит коло! Тьфу! Тольык ит коло! Тьфу! Мыйын кайымеш ит коло! Тьфу!

Вара озаватылан каласа:

- Чыла! Ӱдырда илаш тӱҥалеш!

Озавате эмлыше марийым сийла.

- Чӱчӱ! Те Уфашке кужашлан каеда? Кунам толыда? - йодеш вара.

- Кужашлан ом кай. Кумышто мӧҥгӧ пӧртылаш шонем.

Сагдий коча йӱдвошт лӱдын кия, а эрдене пычкемыш денак кынелеш. Черлым миен ончалеш - ӱдыр мала, колен огыл. Вашкерак лектын чоша.

Уфа гыч толмыж годым йӱр ок йӱр, мотор кече онча. Но садак вет саде Подымалово гоч кайыман. Куш пурет? Садлан коча шонаш пижеш: «Саде тыкырык дек шуамат, шкет ватын пӧртшӧ воктеч ом кай! Тиде ялым вес урем дене лектам. Черле ӱдыр колен гын, мылам логалеш вет».

Теве корно дене палыме тыкырык дек лишемеш, а тушто… саде озавате шога! «Ну, Сагдий, пытышыч, - шоналта коча, - куш пураш? Тылат кӱлеш годым коля рожат уке вет!» Озавате эмлыше марийым ужешат, «Тол-тол, Сагдий чӱчӱ! Эртен ит кай! Тыйым чыве лемым шолтен вучем. Ӱдырем пареме вет! Кайымет деч вара шинчажым почо, изин-изин кочкашат тӱҥале», - манеш.

Теве мом ышта улмаш юзо марий мут! Колаш пыштыме руш ӱдырымат эмла да йол ӱмбак шогалта! А кызытсе марий ача-ава-влак шке йочаштлан шке йылмыштым ынешт туныкто.

Тукымвожым шымлыше-влаклан…

Сагдий Самлиев 1887 ийыште Маняк ялеш шочын да 1960 ийлаште туштак колен. Тудо Илиш район Лапкашор гыч Менямал (1894 ийыште шочын) лӱман ӱдырым марлан налын. Нунын ныл икшывышт лийын. 

Кугу эргышт 1917 ийыште шочын, Граждан сар деч вара шужен ийлаште колен, садлан лӱмжат мондалтын.

Кокымшо йочашт - Менлиян - 1925 ийыште шочын. Менлиян кокайын Лиза лӱман ӱдыржӧ ыле. Калтаса але Красный Холмышто илышаш.

Кумшо йочашт - Алексей - 1928 ийыште шочын. Кугеммек, Алексей павай Калтаса районысо Васола ялын Сакиян кокай дене илышыжым кылден. Виктор ден Татьяна (тыге чай) икшывыштын Маняк школышто тунеммышт жапыште ешышт дене Красный Холмыш илаш кусненыт.   

Сагдий кочай ден Менямал кувавайын тӱпчык (эн изи) эргышт, Александр, 1935 ийыште шочын. Александр, вуеш шумек, Калтаса район Морко ял гыч Измелык лӱман шем шинчан мотор ӱдырым марлан налын. Нунын йочашт уке ыле. Измелык Сайсановна колымек, тудо Калтаса район Чомар гыч ватым конден. Вара ватыже тудым Чомарыш илаш наҥгаен.