Улат тый чоныштем, Дубай!

Тӱня йыр ужын-колын коштмо сӱрет

Пелашем дене шукерте огыл «Эмират» лӱман (Объединенные Арабские Эмираты) юзо тӱняш миен толна. Тудо шым эмиратым ушен шога. Тиде Абу-Даби (эн кугу, шым эмират гыч 87 процентшым айла), Дубай, Шарджа, Фуджейра, Аджаман, Рас-эль-Хайма, Дибба. Мо мемнан вигак чот ӧрыктарыш - Дубайысе тӱнямбал аэропорт. Тышке минут сайын кугу деч кугу самолет-влак чоҥештен волат да южыш нӧлталалтыт. Руш манмыла, «масштабы поражают». Да йырым-йыр чыла вере мом дыр эре чоҥат, чоҥат… Эсогыл корно тӱрыштат мом-гынат да чоҥат.

…Ме ныл шӱдыран «Акация» отельыште илышна. Тудо Рас-Эль-Хайма олаште (тугаяк лӱман эмиратыште) верланен. Ончышо персонал коклаште шукыжым Индий, Пакистан але Филиппин гыч мийыше-влак улыт.

Тиде кугыжанышлан улыжат 46 ий веле. Тудын шочмо кечыжлан 1971-ше ий 2 декабрьым шотлат. Элын икымше президентше - шейх Халиф ибн Заид Аль-Нахайян. Тиде элыште илыше араб-влаклан чыла привилегийым (Нунын чотышт ик миллион - 11 процент - утлаш шуэш) ик президент ыштен сеҥен. Арабын икшывыже шочеш веле - тудо вигак миллионер улеш (теҥге дене шотлымаште). Араб-влаклан пачерым да пӧртым чоҥат. Да чыла тидым нунылан тугок пуат. Араб-влак пашам огыт ыште, но пашадарым налыт. Ешым чумыраш тӱҥалыт гын, пайремлан кугыжаныш 70 тӱжем дирхамым (1 дирхам - 16 теҥге) пуа. Тиде 1 миллионат 120 тӱжем теҥге лиеш. Араб-влакын икшывышт вес элласе университетлаште тунемыт. Тунемашыже оксам кугыжаныш тӱла. Тыште йозакым огыт пого (Налогым огыт тӱлӧ.), 69 процент калык верысе огыл. 5-7 процент - Россий гыч мийыше (Мут толмашеш, мемнан дене пырля мийыше южо турист мӧҥгеш Уфаш ышт пӧртыл). «Акация» отельыште мый Болонья ола гыч кок итальянец дене палыме лийым. Нуно шукерте огыл кафельым ыштыме предприятийыш пашаш пуреныт. Иктыже - Энцо - 66 ияш, весыжлан - Робертолан - 68 ий. Италийыште пенсийыш 67 ияш лектыт. Роберто сулен налме канышыште улеш, туге гынат пашам ышта. Вич тӱжем наре евро пенсийым налеш. Энцожо ик ий гыч пенсийыш лектеш, тудынат пенсийже тугайрак лиеш. Пашадар нергенат йодым. Энцо инженер-химик улеш, Робертожо - инженер-физик. Пашадарым латкум тӱжем евром налыт. Мыят 13 тӱжем (теҥге дене) пашадарым налмем нерген каласышым. Нуно моткоч ӧрыч. Конешне, кузе от ӧр? 910 тӱжем теҥге пашадарым мый 70 тылзыште ыштен налам. Тидлан мылам школышто куд ий тыршаш кӱлеш.

Ме икымше кечынак отельыште кум турым нална. А темленыт ыле 28 турым. Икымше тур - Дубайыш, кокымшо - Абу-Дабиш, кумшо - пошкудо Оман кугыжанышыш.

Дубай - тиде эн кугу, кӱшкӧ нӧлтшӧ, йырым-йыр чоҥалтше йомак-ола. Ик пӧртат весын гай огыл. Йылгыжше, шергакашан отель-влак да эн сӧралже - тиде отрошто верланыше парус семын сӧрастарыме шым шӱдыран отель!

Дубай-моллыш (ужалыме рӱдер) миен шуна. Араб але англичан йылмым от пале гын, тушто йомаш куштылго! Мыланнаже, поснак мылам, тидыже нимынярат лӱдыкшо огыл! Мый руш йылме денат чыла умыландарен кертам, чыла муам. Ужалыме рӱдер воктен - «мурышо» фонтан-влак. Кажне пел шагат гыч музык йоҥгалтеш. Мыланна поснак «Так хочется жить» да Уитни Хьюстонын «Привидение» фильм гыч мурыжо келшышт. Тиде йӱкым колын, южо туристын эсогыл шинчавӱдшӧ йоген волен. Вич тӱжем прожектор, 150 метр кӱкшыт марте шыжалтше вӱд, светомузык - чыла тиде 12 гектар кумдыкыш шарлен. Мый илышыштем ятыр фонтаным ужынам, но тыгай кугум - нигунамат. Фонтан деч вара мемнам Бурдж-Халифым ончалаш ӱжыч. Тиде тӱнясе эн кӱкшӧ зданий (828 метр). Ме 124 да 125-ше пачашыш кӱзышна. 472 метр кӱкшытыш лифт 15 еҥым ик минутышто кӱзыктен шукта. Зданийже дечат впечатлений моткоч кугу. Тудым куд ий жапыште чоҥеныт. 2010-шо ийыште почыныт да икымше президентым - Халифым - шарныме лӱмеш тыгай лӱмым пуэныт. Волымеке, фонтан йымалне эше ик гана мурым колыштна. А эше ме зоопаркыш мийышна да моткоч кугу аквариумым ужна. Тушто икмыняр тӱжем акул, скат да моло тӱрлӧ кол илат. Туалет чыла вере тугок. Нуным «санитар пӧлем» маныт. Тунаре чыла шотыштат йӧнештарыме - ӧрат. Вара иже йӱдлан отельыш пӧртылна.

Вес кечын эн кугу эмиратыш - Абу-Дабиш - кайышна. Тиде ола Эмиратын рӱдолажлан шотлалтеш. Феррари-рӱдерыш мийышна, «Формула-1» воктене войзалтна. Курык гыч мунчалташ жап лийын огыл. Залив воктенсе президентский полатым ончал савырнышна. Тушто президентын корабльже-влак верланеныт. Шижда, очыни, мый заливын лӱмжым шым каласе. «Персидский залив» манмылан араб-влак ӧпкелат, нунылан тиде - Аравий залив. Персидскийже Персийыште, Иран могырно, верланен. А вара ме Хилтон отельыш кас кочкышым ышташ тарванышна. Тушто мемнан марте Английын королевыже Елизавета II лач кас кочкышым ыштен каен улмаш. Тидлан мыланна ик шагат жапым пуэныт. Тыгай поян ӱстелым ме чыланат икымше гана ужна. Чынжымак кугыжан кас кочкыш. Кушеч авызлаш тӱҥалаш от пале. Ме чылажымат изиш-изиш тамлен ончышна. Шер теммеш кочкын ситарышна.

Вара Зайда мечетьыш тарванышна. Тудо каласен моштыдымо мотор да кугу улмыж дене ӧрыктара. Тушко иканаште 41 тӱжем наре мусульман молитвым лудаш пурен кертеш. Президент тудым чоҥаш кужу жап шонен коштын да чоҥен шуктен. Президент 2004-ше ийыште колен, а мечетьым 2007-ше ийыште почыныт. Мут толмашеш, эл вуйлыкын 9 ватыже, 19 эргыже да 17 ӱдыржӧ лийыныт. Мечеть тугак маналтеш - Зайда шейхын мечетьше. Тудым тиде мечеть воктенак тойымо. Но мыланна вержым ышт ончыкто, мечеть деч пурла велне манын гына умылтарышт. Мечетьыш чарайолын але носки дене пурыман. Шергакашан персид коверышто ошкылаш пиал шыргыжале. Тиде коверын акше вич шӱдӧ миллион долларыш шуэш, нелытше - 47 тонн. Эн кугу люстрын кужытшо 15, лопкытшо 10 метрыш, а нелытше 12 тонныш шуэш. Тудым Австрийысе «Сваровски» компаний ямдылен. Моткоч мотор люстра.

Кумшо кечылан воктенсе Оман кундемыш тарванышна. Тушто Аравий залив пыта да Индий океан тӱҥалеш. Корабльыштыже мо гына уке! Ковер, фрукт, тӱрлӧ кочыш… Развлеченият ситышын. Банан, таблетка манме дене мунчалтымаш, молат. Музык почеш гид ӱдырамаш - Таджикистан гыч Лола - дене пырля куштышна! Колым кучашат жап ыле. Туштыжо ик барракудым (теҥызыште илыше нужгол) веле кучышна. Кугу ракывот гыч жемчугым лукмым ужна. Ончыч, иктаж 100 ий ожно, араб-влак жемчугым ужален, илаш оксам ситареныт. Вара Японийыште жемчугым искусственно кушташ тӱҥалмеке, араб-влак шужен колаш тӱҥалыныт. Эмират-влак - тиде Английын ончычсо колонийже-влак. Тиде пешат самырык эл. Тачысе кечын тудын эн тӱҥ поянлыкше нефть огыл. Тудо национальный поянлыкын 9,9 процентше веле. Икымше верыште - йот эл-влакын ивестицийышт (17 процент), кокымшо верыште - туризм. Ий еда тиде изи элыш тӱнямбач 24 миллион утла еҥ миен коштеш.

…Эше кодший апрельыште мый Индийысе Калангут олаш (Йӱдвел Гоа) миен тольым. Тушто шукынжо чынжымак нужнан илат. Эл кугу огыл, но тыгай кумдыклан 1,3 миллиард еҥ шотлалтеш. Тиде тӱняште кокымшо вер. Индус-влак поро кумылан улыт, кажныже тый денет войзалташ, кидым кормыжташ вашка. Тиде нунылан кугу пиал. Мый тушто кажне кечын музык почеш куштенам. А индусет-влак мыйым видеош войзаш вашкеныт да пеленем фотоаппаратыш войзалташ почешем куржталыныт. Но Индийыште пашадар мемнан гаяк изи. Садлан Дубайысе аэропортышто мемнан деч ончыч черетыште шогышо шӱдылен индусым ужын, шым ӧр. Нуно Дубайыш пашам ышташ миеныт. Кандаш миллион еҥ илыман Эмиратыште индус-влак ик миллион утла улыт.

Шым кече моткоч писын эртен кайыш. Ме жап эртымым шижынат ышна шукто. Кастене «Дубайысе Венеций» да йӱдым «Манхеттен» районлаште ыштыме фотосессий-влакат сай шарнымашым коденыт. Йомак писын шулен йомо. Но мый тудо эллаш садак пӧртылам - шуко еҥлан мияш сӧрышым. Индус-влак «Ме тендам уэш танцыш толмыдам вучаш тӱҥалына» манын чеверласышт.

Э. ИСКИБАЕВ, Ӱлыл Качмаш школын историйым да обществознанийым туныктышыжо.

Бурдж Халифа - эн кӱкшӧ небоскреб. Людмила ден Эдисон Искибаевмыт 125-ше пачашыште (мланде деч 472 метр кӱшнӧ) шогат.