Айдеме тунар ила, кунар тудым шарнат

Кагазеш возымо йоҥылышыжо - тиде писарьын пашаже: я Семёнов, я Байдимиров, ачалӱмжӧ олмеш - то «Байдимирович», то «Семёнович». «Память» книгаште «Владимирович» манын ончыктымо, тудыжо фронтовой писарьын возен кодымыжо, очыни... 

Илышыжат Сергей павайын кок ужашан (кеч ош тӱняште улыжат 51 ийым веле илен). Изиэм годым тудым «пел вуян» маныт ыле. Кеҥежымат упш дене коштын. Шоненам, сусыржым еҥ шинча деч шылташ шонен. Уке, йоҥылыш лийынам улмаш: вуйжо кылмен. Пайрем годым, медалян пинчакшым чиен, пелашыже - Самега кокай дене уремыште чевер мужыр йӱксыла ошкыл эртеныт. 

Пошкудем дене сарын ветеранже-влак нерген мутланыме годым рашеме: Сергей павайын оҥыштыжо «За отвагу» ден «За оборону Сталинграда» медаль-влак кеченыт. 

Сергей павай ден Матрана шӱжарже - Маркева ден Пайдемыр Семенын икшывыже-влак. Ачашт изишт годымак ош тӱня дене чеверласен. 

Маркева кувавайлан Пайдемыр, ача лийшыже, эре ойлен: «Шешке, тый киндым гына кышке, моло пашам ит ыште». Ваш пӧрт дене шым еш илен. Киндыже путырак тамле лийын. Семён пелашыже колымеке, Маркева кок йоча дене Аргышыш пӧртыл каен. Варарак Пураялыш Вали Калитовлан марлан лектын. 1929 ийыште ешышт Красный Октябрь ялыш илаш куснен. Пӧртым, мончам, клатым чоҥеныт. Марпа, Наталья, Гани икшывышт шочыныт. 

Сергей павайын вуйыштыжо эре врач лияш шонымаш пӧрдын. Тудо школышто сайын тунемын. 1938 ийыште Иксан йолташыж дене Бирск оласе медтехникумыш тунемаш пуреныт. Суртышт гыч когыньыштланат полыш лийын огыл гынат, тыршен тунемыныт. Тунем лектын, ала фельдшерат лийыт ыле... Но 1940 ий кеҥежым ялыште кугу пожар талышнен. Вали Калитовын суртшат йӱлен. «Пече меҥгат ыш код, чыла шем шӱчыш савырныш, - ойла Сергейын 92 ияш Наталья шӱжарже. - Ик ий колхоз правленийын пӧлемыштыже илаш логале. Сар тӱҥалме деч ончыч ачам, пошкудо ял гыч клатым налын, пӧртыш савырен шуктыш да согышыш кайыш. Арня - лу кече гыч почешыже Сергей изамат корныш тарваныш». Тиде 1941 ий 12 июльышто лийын. 

Умбакыже ачаштын, Сергейын, шарнен ойлымыжым икшывыже-влакын каласкалымышт гыч веле возем (Инвалид-влакын чыла документыштым пытареныт. Соцобес архивыш мӧҥгеш пуэн огыл). «Ачай кок гана нелын сусырген. 1942 ийыште, чакнен, Сталинград деке шуыныт. Сталинград верч кредалмаште ачана тӱҥалтыш гыч мучаш марте лийын. 1943 ий февральыште вуешыже фашист снарядын пудыргыжо логалын. Пылышыже кушкедалтын, вуйысо лужо эмганен. Тудым полевой госпитальыш ужатеныт. Тудо кечынак кредалмаш деч вара ачам деке госпитальыш ротын командирже миен, но сусыргышо-влак коклаште тале салтакшым муын огыл. Йодыштын, кычалын, колышо-влак коклаште муын. Палатыш пурташ да икымше полышым пуаш йодын. Пылышыжым вигак ургыктен. Вуйжылан операцийым ышташ ачамым апрель тӱҥалтыште Москвасе госпитальыш наҥгаеныт. 2-шо группан инвалид тушеч Октябрь ялыш 1943 ий ноябрь тӱҥалтыште пӧртылын. Вуйжо гыч пудыргышо лум налмеке, сусыр олмышто лаке гай пале кодын. Ачамын мутшо почеш, Сталинград верч кредалме годым тудым 1942 ий мучаште Йошкар Шӱдыр орденлан представитленыт улмаш», - ойла Василий эргыже. Мут толмашеш, Сергей павай ден Менлияр йолташыже вашлиймышт годым Сталинград верч кредалмашым коктынат шинчавӱд йӧре шарналтеныт. Йолташ-влак 2-шо группан инвалид лийыныт.

…Ялыште Сергей павай ешым чумырен. Еш лиймеке, пыжаш кӱлын. Вес ял гыч изирак пӧртым налыныт. «Ме, шӱжарже-шольыжо, пижым чиен, мокым вакшына ыле», - шарналта Наталья акай. Икымше ӱдырышт, Анна, шочын. Почешыже Анюта, Алексей, Василий, Альберт… Сергей павай плотникат, апшатчат, оролат лийын, кӱтӱм кӱтен. Адакшым вуйысо сусыржо шкеж нерген шижтарен. Самега кокай дене вич-куд ий илымеке, вуйжо корштен, шуҥгалташ тӱҥалын. Пелашыже эре пеленже лияш тыршен. Икшывыже-влакым кӱтӱш колтен, ачаштым утараш туныктен.

Самега пелашыжым эре арален, йӧратен гынат, Сергей павайын ӱмыржӧ кужу лийын огыл. Сталинград ола верч тӱҥалтыш гыч мучаш марте кредалше салтак 1973 ий ноябрь тӱҥалтыште мемнам курымешлан коден каен. «Сарман буйлары» мурым йӧратен муралтымыжлан тудым мемнан дене «Сарман» маныныт. Тыгай поро, чевер, кумда чонан, илышым йӧратыше айдеме илен ялыштына.