Яндубай кочан лӱмжым чапландарен илат

Тудын ешыже 1942 ий ноябрь тылзыштак «похоронкым» налын. Тушто тыге возымо лийын: «Ваш муж, красноармеец Яндубай Андуганович Андуганов, умер от ран 26.10.1942 года. Похоронен в братской могиле села Ленинское Сталинградской области». Тыгай ойган неле уверым тунам шуко еш налын. Пӧрдал-пӧрдал шортыныт, но шке верч, икшыве-влак верч илаш кӱлын… Шкет кодшо ӱдырамаш-влак шкеныштым эсогыл муренат лыпландареныт:

«Тений теле путырак 

                          йӱштӧ.

Ужгам ургаш 

                    коваште уке.

Чонлан садыже 

        изишак куштылго - 

Шуко ватын 

                   марийже уке». 

Яндубай коча нерген моло увер лийын огыл. Тиде налме похоронкысо увер тукым гыч тукымыш куснен.

Григорий уныкаже кочаж нерген мом-гынат уым пален налме шонымаш дене интернет лаштыкыште кычалын да пален налын: кочаже Сталинградыште кредалын, связь шотышто посна ротын старший телефонистше лийын. Подвигшылан 1942 ий ноябрь тылзыште лекше приказ почеш Йошкар Шӱдыр орден дене наградитленыт. Наградной листыште возалтын: «За время боев на Сталинградском фронте товарищ Андуганов показал себя самоотверженным, бесстрашным красноармейцем. Работая линейным надсмотрщиком, товарищ Андуганов устранил 170 повреждений на линии под шквальным минометным, артиллерийским огнем и бомбежкой с воздуха. Товарищ Андуганов, работая на линии, из винтовки уничтожил 4-ех немецких солдат. В это время он был ранен. Тов. Андуганов своим личным примером воодушевил бойцов на боевые подвиги. Сам товарищ Андуганов политически развит, предан делу партии Ленина и Сталина. 11 ноября 1942 года». Наградной листын мучаштыже палемдыме: «Приказом номер 2п по 193 стрелковой дивизии от 27 ноября 1942 года награждён орденом «Красная Звезда». Начальник 4-го отделения майор Шахов». Теве тыгай ӧрыктарыше да куандарыше, кугешнаш таратыше увер.

Сарыш кайымешкыже, Яндубай коча кушто тыршен, могай айдеме лийын? Гриша уныкаже тыге каласкалыш: «Кочам 1897 ийыште Андуган Николаевын вич икшыван (кок эрге да кум ӱдыр) ешыштыже шочын. 1-ше империалистический сарыштат, Граждан сарыштат кредалын. Тудын ту жапысе немыч салтакын термосшо да вуйым петырыме кужу ӱштан капюшонжо, салтак вургемын ужашыже аралалтыныт. 1932-33-шо ийлаште коммунист партий радамыш ушнен. «Ӱжара» колхоз председательын сомылжым шуктен. Тунамсе «Ӱжара» колхозын документ-влакым аралыме шондыкшо кызытат библиотекыште аралалтеш. Кувавамын ойлымыж гыч пале: шкеж дечат, еҥ дечат пеҥгыдын йодшо председатель лийын. Эрдене планерка марте колхозын чыла пасужым ончен савырнен, пӧртыш пурен, тувыр-шовыржым вашталтен да правленийыш каен. Пеҥгыде коммунист лийын. Броньжо лиймылан кӧра согышыш ок кай гынат лиеш ыле. «Таза пӧръеҥ лийын, пелашде кодшо, шужышо ӱдырамаш-влакын шинчашкышт ончен ом керт, вожылам» манын, шке кумылын, виешак сарыш каен». 

Эше сар деч ончычсо илыш нерген куваважын каласкалымыжым Оля уныкаже шарнен ойлыш: «Ӱжара» колхозын ӱдаш шурныжо ситен огылат, кочам 1933-шо ийыште кок мешак уржам шке клатше гыч луктын ӱдаш пуэн». «Яндубай коча пашажым сайын шуктен докан: арамлан мо тудо 1940 ийыште район делегаций дене пырля ВДНХ-ш миен?» - шарналта Юра эргыже.

Уныкаже-влак Яндубай кочаштын чоҥымо клатшым таче мартеат аралат. Кунам клат олмеш кермыч гыч гаражым нӧлтен шындаш кӱлеш лийын, тиде клатым кугу уныкаже шке оралтышкыже кусарен. Пуланат пӱчкеден огытыл, тошто куштыра семын луктынат кудалтен огытыл. Шке семынышт «Яндубай кочан памятникше» маныт.

Яндубай Андугановичын ӱмыржӧ кӱчык лийын, 45 ий веле илен. Пелашыже кок икшывыштым, Анюта ден Мытрийым, куштен, йолӱмбак шогалтен. Кочан тукымжо кугу, чыланат илышым йӧратыше, ваш келшен илыше, пагалыше да пагалыме улыт. Койыш-шоктышыштышт Яндубайын вӱржӧ шижалтеш. Мо оҥайже, тудын фамилийжым нумалше-влак гыч кумытшо армийыште связист лийыныт. Тиде велымат кочашт дене кыл виян. Яндубаевмыт тачысе кечын кочаштын лӱмжым чапландарен илат да пашашт, илышышт дене лӱмжым кӱшнӧ кучат. Ила, вияҥеш Яндубай кочан тукымвожшо!