Сар годсо серыш-влак

Кугу ойго ик ялымат ӧрдыжеш коден огыл. Акпарс ялсовет гычат сарыш 668 пӧръеҥым ужатеныт. Нунын кокла гыч 265 еҥже шучко сареш вуйжым пыштен, курымешлан йӧратыме ешыж деч ойырлен.

Тунам кажне суртышто сар гыч уверым шÿм вургыж вученыт. «Сар гыч толшо серыш» шомак тачат шергын йоҥгалтеш. Кö тудо жапыште илен, кум лукан серышын акшым сайын пала. Салтаклан уверым сераш шичмыж годым шуко шонкалаш логалын огыл. Карандаш пудыргым да туржалт пытыше кагаз лаштыкым муын, тушман пуля ден снарядын шÿшкымышт кокла гычак икмыняр мутым сералтен. А южгунам икмыняр мутым возашат кок-кум гана шинчаш логалын. «Поро кечыда лийже! - серен салтак шочмо ачаж ден аважлан, йöратыме ватыжлан але таҥжылан, изи эргыжлан але ÿдыржылан, поро пошкудыжлан але йолташыжлан. - Илем, таза улам… Тыланда кугу деч кугу салам лийже…

Тушманым кырена, вашке сеҥымаш дене пöртылам…» 

Пагыт вашталт толмылан да ятыр жап эртымылан кӧра шуко ешыште тыгай серыш-влак аралалт кодын огытыл. Кö арален моштен гын, тиде моткоч кугу да шерге шарнымаш. Сар годсо документ да тыгай серыш-влак Акпарс ялыште илыше Геннадий Рахметович Шамигуловын суртыштыжо шерге экспонат семын саклалтыт. Тиде серыш-влакым сар годым Ахмет Гафиятович Шамигулов аважлан да Рахмет изажлан колтен улмаш. Геннадийын ачаже илымыж годым серыш ден документ-влакым посна папкеш поген.

Теве кузе шарнен возен шольыж нерген Рахмет Гафиятович: «Ахмет Гафиятович Шамигулов 1921 ийыште Акпарс ялысе кресаньык ешеш шочын. Верысе школышто 7 классым, вара ФЗО-м тунем пытарымеке, Уфасе оборонный заводышто токарьлан тыршен. 1939 ий шыжым, «калык тушманын эргыже улат» манын, завод гыч луктын колтеныт. Ахмет шочмо ялышкыже пӧртылын да 1940 ий июль марте колхозышто токарьлан ыштен. Тиде кӱчык жапыште шольым ветроэлектрогенераторым ыштен шогалтен кертын. Мемнан изи гына пӧртыштына, мончаште да вӱташтат электричество лийын. Ялысе йоча ден кугурак-влаклан шкенан оралтыштак кином ончыктен. Шольымлан 18 ий теме, но тудым РККА радамыш ышт нал. 1940 ийыште тудо оборона нарком Ворошиловлан «Калык тушманын эргыже улат манын, мыйым Шочмо элым аралашат огыт колто» манын, серышым возыш. Тиде серыш деч вара 1940 ий кеҥежым, шыже призывым вучыдеак, Ахметым армийыш наҥгайышт. Сталинградский областьыште 241 стрелковый дивизийыште служитлен. Война тӱҥалмеке, 1941 ий 26 июнь гыч 241 стрелковый дивизий фашист ваштареш Одесса воктен талын кредалын. Фронтышто А.Г. Шамигуловым ВКП(б) радамыш пуртеныт, офицер званийым пуэныт, 22 ияш рвезым взвод командирлан шогалтеныт. 1944 ий 16 январьыште Украин мландыште 10 танкан немыч пехота батальон дене тале кредалмаш годым 318-ше стрелковый полкын пулемет взводшын командирже А.Г. Шамигулов геройла колен. Тудым Украинский ССР Винницкий областьын Ильинецкий районыштыжо верланыше Троща ялысе шӱгарлаш тойымо.

1944 ий 16 январьыште колтымо серышыштыже возен:

«Поро кечыда лийже!

Минь серем серышым и колтем шуко дечат шуко ушаныме саламым. Тыде серышым серем 16.01.1944 ийыште. Илем ожсо гаяк. Фронтышто кызытсе жапыште нелырак. Немецкий фашизм мемнан ваштареш мия. Южо верыште мӧҥгеш чакналта. Оксам уке адак. Кок тылызыным налынам огыл. А те аттестат дене налында але уке? Телым ме пеш шуко ончык кайышна. Ял калык пеш сай улыт, йӱаш, кочкаш шуко. Вучем серышдам. Чеверын.»

Тиде Ахметын пытартыш серышыже лийын. Тиде кечынак тудым да чыла взводшым фашист-влак пытареныт.

Рахмет Гафиятович шольыжын 1943 ий 30 июль гыч 1944 ий 16 январь марте колтымо икмыняр письмажым саклен коден. Газетым лудшо-влакымат Кугу Ачамланде сар годсо серыш-влак дене палдарынем. Чыла серышыжымат Ахмет, Шаран вел диалект мут-влакым кучылтын, марла серен (Серышлаште нимомат вашталтен омыл - авт.).

* * *

Поро кечыда лийже йӧратыме авам, шольо-шужарем-влак и Рахмет изай йӧратыме Гулбезар эпташет дене! 

Минь серем серышым и колтем шуко дечат шуко ушаныме, йӧратыме саламым. Минь кызытеш эсен таза улам, эрла или кумышто согышыш пурена. Аттестат ден оксам колтышым тылызе сайын 450 т., те налаш тийыш. Август тылызе гыч тӱҥалын. Шукырак колташ шонышым, но % чот дене гына налыт. 10 тылызе срок, таче адак перевод дене колтем, иктаж 500 т. Кызытеш чеверын!

30.07.43 ий. Салам дене Ахмет.

* * *

Поро кечыда лийже!

Минь серем серышым и колтем шуко дечат шуко саламым. Кызытеш эсен таза улам, тыладат тудымак шонем. Таче азырланена согышыш пураш. Эрла или кумышто лиеш, т.е. ме пурена кӱртньӧ йӱр йымак. Эсен лиям гын, адак колтем серышым. Но тугат те серенак шогыза. Чыла родо-шочшо-влаклан шуко салам. Тыланыза миньын эсенлыкым. Седын дене мутем пытыш. Чеверын! Чеверын! Может быть и лиеш гумырешланат Чеверын! Салам дене Ахмет. 30.07.1943 ий.

* * *

Поро кечыда лийже!

Минь серем серышым и колтем чылаландат шуко дечат шуко ушаныме саламым. Чыла родо-шочшо-влакланат шуко салам. Минь корно ӱмбалне улам. Ончыл линий марте коло уштыш гына кодо. Пеш ашака шокта кызытсе пагытыште согыш. Серышым серыза ожсо адрес дене, только букважым ида сере, минь шке серымеш. Тиде тырет эсен кодаш пуйырен гын йӧра ыльат ынде, но ом шинче. Сай илаш тыршыза. Рахмет изам кушто, серыза. Ме Днепр вӱд гоч лектын кайышна. Чеверын! Салам дене Ахмет. 23.10.1943 ий.

* * *

Поро кечыда лийже!

Минь таче, 26 октябрьыште, серем серышым и колтем чылаландат шуко дечат шуко ушаныме саламым. Минь казыр адак ончыл линийыште улам. Кредалмаш тыште самый неле, чем моло вер-влакыште лие. Миньым кодшо согыш верч наградитлышт орден Красной Звезды дене. Но налынам огыл кызыт, жап уке, даже кок тылызылан зарплатым налылтын огыл. Седе вер гыч эсен кодаш лиеш гын, сай лиеш ыле. Чеверын. Салам дене Ахмет. 26.10.1943 ий.

* * *

Поро кечыда лийже!

Минь серем серышым и колтем шуко дечат шуко ушаныме саламым. Минь кызытеш эсен таза улам и тыладат тудымак тыланен кодам. Теҥгече тылада, авай лӱмеш оксам колтышым - кандаш шӱдым. Серышдам налмаш уке. Тиде серышым серем 27 ноябрьыште. Казыр пеш лавра, лум уке, мланде кылмымаш уке кызытат. Вучем серышдам. Аттестат ден оксам налда але уке? Моло мут уке. Чеверын! Салам дене Ахмет. 27.11.1943 ий.

* * *

Поро кечыда лийже!

Минь серем серышым и колтем чылаландат шуко дечат шуко ушаныме саламым. Тендан деч серышым налмашат уке. Кызытеш таза эсен коштам. Орденым нальым. Вургемым (теле) пуыч. Лум тыште 3 декабрьыште возо. Казыр йӱштӧ. Серышдам пеш вучем, но налмаш уке. Кӧ кузерак ила, серыза. Пеш ашыген серышым. Вучем серышдам. Салам дене Ахмет. 10.12.1943 ий.

* * *

Поро кечыда лийже!

Минь серем серышым и колтем чылаландат шуко дечат шуко ушаныме саламым. Чыла родо-шочшо-влакланат да пошкудо-шамычлан шуко салам. Тендан 17 октябрьыште серыме серышдам нальым. Шке серем 20 декабрьыште кастене, пычкемышыште. Землянкемын ик пусьмакыштыже изи гына тул йӱлен шинча. Коҥга гыч шикш лектеш, но тугат илен толашена. Ончыл вер гыч кандаш уштыш улына, туныктена, еҥым вучена. Ончыл грядущий наступленийлан азырланена. Ынде седе ударыштат эсен таза кошташ пуйырен гын, тендам ужын ойласен кертам дыр шонем. Вургемым (теле) пеш сайым пуыч - офицерскийым. Кочмаш кызытеш сита. Серышдам госпиталь гыч лекме деч вара кок гана нальым. Пеш ушаналте. Рахмет изай!? Молан вара те йодыда минь кӧ лийын ыштымем. По моему огыт пу тунгане документым мылам. Минь 1943 ий гыч, февраль тылызе гыч Младший лейтенант ильым, вара очередной званийым присвоитленыт. Фронтышто Лейтенант, командир пулеметного подразделения и все тыде по моему. Никӧланат ок кӱл. Если эсен лийын пӧртылам, то ужыт кӧ минь улам. Оҥыштем пурла могырышто Орденем «Красная звезда» йылгыжеш. Вот тендан эргыда ялыште дурак лӱмым каждый ошкылмо годым нумал коштшо йыгытда. Рахмет изай! Ачай гане ит иле! Иле только по правилам и еҥ-влакым как ачай ит жалетле. Если требуется тудын деч. То должен выполняться лияш на благо родины. Тылада ик мутемат уке, спасибо илен толашымыландат! Чтобы иктат каласен ынже керт Шамигуловын семьяже пыта манын. Минь Совет эл верч колем гынат, но миньын шольо-влак продолжатьлат. Вучем серышдам. Тыланыза эсен таза коштын савырнымем. Салам дене Ахмет. 20.12.1943 ий.

* * *

Поро кечыда лийже!

Минь серем серышым и колтем чылаландат шуко дечат шуко ушаныме саламым. Ме эрдене каена ончыко. Если эсен коштам, тындеч посна адак серен колтем. Чеверын лийза йӧратыме авам, шольо-шужарем-влак, Рахмет изай, Гулбезар еҥгай, тугак пошкудо-влакат.

Салам дене Ахмет. 24.12.1943 ий.

Каена ончыко. Немецкий фашизм отступатла. Чеверын. Салам дене Ахмет. 28.12.1943 ий. 

* * *

Поро кечыда лийже!

Минь тендан 25 ноябрьыште серыме серышдам налшынак серем серышым и колтем чылаландат шуко дечат шуко ушаныме саламым. Кызытеш эсен таза улам. Ошкылына кечынат ончыко, но кредалмаш дене. Серыза серышым. Минь вучем. Кызытеш эсен таза кодым. Чеверын. Салам дене Ахмет. 9.01.1944 ий.

Тиде ик еҥын cap годсо илыш корныжо. Но ме палена: весе-влакат Шочмо элнам аралымаште, шкеныштын илышыштым чаманыде, Сеҥымаш кечым лишемдаш тыршеныт. Ахметын серышыже-влак гоч шижына, кузе тудо уло чонжо дене шочшыжо-влакым, шочмо ялжым сагына, тургыжлана, чылаштымат толын ужмыжо шуэш. Марий йылмым йӧратымыжат куандара. Илен-толын, Ахметын аваже, Минзифа, чыла икшывыжымат чын илыш корныш луктын, туныктен. Рахмет кÿшыл шинчымашым налын, туныктышылан ыштен. Гулбезар пелашыж дене 7 икшывым ончен куштеныт. 

Акпарс ялыштына тачысе кечылан cap корным эртыше-влак чыланат ош тӱня дене чеверласеныт. Но нунын поро лӱмышт, сай пашашт, волгыдо шӱдырышт ок йӧрӧ. Ме манына: «Нигӧат мондалтын огыл, нимоат огеш мондалт!» Нунылан курымашлык чап!