Орта фон Армениус

Посна сурт-оралте дене илыше кажне еҥ пийым куча. Мемнанат икмыняр пийна ыле. Иктыже моло деч ойыртемалтын.

Ешыж дене мӱндыр кундемыште илыше кугу эргына, Игорь, шке эргыже кум ияш лиймеке, пинегым пӧлеклаш шонен пыштен. Сай урлык пийым ӧрчыктарен ужалыме питомник гыч кок тылзаш немыч овчаркым налын. Вара каныш кече еда пийым туныктымо школыш кондыштарен. Пийын лӱмжӧ куд мутан ыле, мый Орта фон Армениус манмым гына шарнем. Ме кӱчыкын «Орта» манынна.

Ола пачерыште пийым ашнаш куштылго огыл: вич шагат эрдене тудым уремыш лукман. Кынелмет ок шу але вует коршта гынат, ты сомылым шуктыде огеш лий. Кастене, паша деч вара, уэш уремыште кондыштарен пуртыман. Ава пийым «качымарийым» йодмо пагытлан питомникыш намийыман. Пийышт суртешышт кок гана игылыш.

Орта кӱштымым гына шукта ыле, йот пий але йотъеҥ дене нимогай сомылжат уке. Оралтышке пурышым веле опталта, еҥ деч кочкышым ок нал. Эргым ялышке ешыж дене отпускыш толмыж годым тудым еҥ семын машинаш шынден конден.

Игорьын ешыже кугеме - кокымшо икшыве шочо. Шешке ик идалык аза дене пӧртыштӧ шинчышат, пашаш лекташ тарваныш. Эргына отпуск гыч мӧҥгеш кайышаш годым трук тыгай ойым тарватыш: «Авай, ачай, ме Ортам тендан деран коден каяш шонена. Содыки кок изи икшывым пий воктене кодаш лӱдыкшырак, да пачерат шыгыррак. Мом каласеда?»

Ме келшышна, туныктымо пий, мемнан декат тунемын, чылвыр дене йолыштен шогалтена. Игорь ачажлан ойлыш: «Ортам уремыш шкетшым ида колто. Туддеч лӱдын кертыт, ошейникшым нигунам ит мучыштаре - тиде озадыме пий улмым ончыкта».

Пелашем пийым шкеж пелен селашкат налын кая ыле, южгунам ременьжымат кучен огыл, но нуктам (намордникым) чиктен. Орта «Воктен ошкыл!», «Ит тӱкӧ!» манмым да моло кӱштымым чыла шуктен.

Мемнан дене туныктымо пий улмым шуко еҥ пален. Икана Мишкан совхозын ик отделенийжын управляющийже тольо. Шурно тӱредме жапыште пий дене идымым оролаш мияш йодо. «Кок оролым кучем, тугат шолыштмым чарен она керт», - мане. Пашадарлан пырчым пуаш сӧрыш. Тиде кодшо курымын 90-ше ийлаже покшелне ыле. Суртышто каҥашышна. Ме вольыкым кученна, но шурным налаш йӧсырак ыле, садлан келшышна.

Кажне кечын кандаш шагат кас гыч кандаш шагат эр марте Орта ден пелашем идымым оролышт. Тыге кум ий коштыч. «Урал» мотоциклым заводитлымым колешат, пий куанен йыҥысаш тӱҥалеш, чылвыр гыч мучыштарымек, капка гоч тӧрштен лектын, айдеме семын люлькыш пурен шинчеш ыле.

А кудалышташ шумо пагытлан нигузеат чаракым ышташ лийын огыл. Ик гана пелашем кеҥеж кухньыш петырен. Оралте йыр узо пий-влак кудалыштыныт. Ортана, йӱдым пырня йымал рокым удырен, рожым ыштен, лектын кудалын. Презе кугыт капан, но кӱчыкрак йолан пийлан мыняр рокым удыраш кӱлын? Кум-ныл кече йомын коштат, пӧртыльӧ. Мемнан деран кум гана игылыш. Шкаланже ушагыше ик иге гына шочеш ыле, эрге-влак пинегыжым йолташыштлан шалатеныт.

Ик шочмын, эрдене, райсовет председатель дене погынымаште уремыште озадыме пий шуко коштмо нерген мут лекте. Милиций начальник «Ялыште лӱйкалаш ок лий» мане. Ойлен-ойлен, тыгай ойыш шуыч: сай сонарзе-влакым, кум звенош чумырен, райрӱдыштӧ кум вере колташ. Мый шоналтышым: «Мемнан Орта чылвырыште шога». Пашаш толын, пий-влакым лӱйкалаш лекме нерген суртыш шым йыҥгырте. Кечывал деч ончыч шешке телефон дене йыҥгыртыш: «Авай, Ортам лӱеныт». Паша верем гыч лектын куржым. Шешке каласыме верыш, суртна деч тораште огыл верланыше кок пачашан пӧрт кудывечыш, мийышым. Шешкым пий воктен магырен шога. «Орта, Орта» манмыжлан пийын кок шинчаж гычат кугу чӱчалтыш шинчавӱд йоген волен да тетла шинчажым почын огыл.

Пелашем вӱтасе вольыкым йӱктен коштын. Ортам, кудалышт толжо манын, ошейник гычак мучыштарен колтен. Шкеже пурен да телевизор ончаш шинчын, пий нерген монден.

Кӧн лӱйымыжым, конешне, кычал муым. Тудо звенон кугуракышт дене ик пагыт пашамат пырля ыштенна ыле. «Мый пелне ыльым, шала коштшо пий-влак, лӱйымӧ йӱкым колын, шылын пытеныт, а Орта сонарзе ваштареш шинчен. Самырык сонарзе, тиде пий ӱмбакем тӧрштынеже манын, лӱен колтен», - умыландарыш тудо.

Закон почеш лӱйышӧ титакан огыл, кӧ еҥ илыме верыште лӱйкалаш шӱден, тудо титакан. Мемнан шкенанат титакна кугу лийын: ошейник деч посна пийым шкетшым уремыш луктын колтенна. Пийнам пеш чаманышна. Эн тӱҥ озажлан - уныкалан - тидын нерген икмыняр ий гыч гына ойлышна.