Лиям ыле кӱтӱчӧ

Тиде 15-20 ий ожно, колхоз жапыште, лийын. Тунам кеҥеж лагерьыште ушкал, пашмак кӱтӱ кугу ыле, 200-300 вуйыш шуын. Кеҥежым кӱтӱм ял деч тораште, чодыраште кӱтеныт, оролаш, каналташ, кочкаш, нӧрышӧ вургемым кошташ изи пӧрт лийын, а воктенже - печен налме кугу отар. Пашмак-влакым эрденак кочкаш  луктыныт, кечываллан конден петыреныт, а кочкын каналтымек, адак чодыра коклаш кӱташ наҥгаеныт. Йӧра имне лийын, почеш кодшыжым, ӧрдыжкӧ ончышыжым эре эскерен, чумырен шогыман улмаш. Изишак ончен от шукто, кӱтет шалана. Кастене адак отарыш конден петыреныт. Кӱтӱчӧ-влак эре имне ӱмбалне, эре тӱткӧ лийыныт. Кӱтӱштӧ мыняр вуй пашмак улмым сайын паленыт. Южгунам шотленыт. Манаш веле - кӱтӱчӧ. Мурышто каласыме семын «Лиям ыле кӱтӱчӧ, лиеш гын шеҥгеч шӱкышӧ...» 

Кок кӱтӱчӧ, кече коден, алмаш кӱтеныт. Ик эрдене, вольыкым отар гыч лукшыжла, пошкудем пашмак шагалрак улмым шижеш. Кӱтӱм кондыштарымыж годым, «Ала йоҥылышем» шоналтен, икмыняр гана шотла. 200 вуй олмеш 170 веле лектеш. Кечываллан отарыш пуртымыж-лукмыж годымат шотла, но тугак 170 вуй веле. Кастене кӱтӱм петырымек, йолташыжым вучен шуктат, «Теҥгече чыла вуй вольык ыле мо?» йодеш. Йолташыже, шотлен огыл гынат, «Да, чыла» вашешта. Могай шотла лиеш, ӱдыржым марлан пуэнат, арня годсек эрденак мокмырым шӧра. 

Пошкудем, мыняр вуй ситыдымым каласен, эрлашыжым, каныме олмеш имньым кушкыжын, йомшо вольыкым кычалаш лектеш. Ятыр жап коштмек, 7 вуйым муэшат, поктен конда. Йолташыжат, 30 вуй вольык кузе ойырлен кодмым ужын огыл гынат, каныш кечыж годым кожлаш йомшо вольыкым кычал кая. «Чыла ыле» манын гынат, пала вет, титакан улеш. Манаш веле 30 вуй... Кӱсенет гыч тӱлыктат гын, мыняр ий тӱлаш верештеш. Тыге кечын, икмыняр вуй вольык дене муын, отарыш кондат, но 8 вуйжым, мыняр кычалыт гынат, огыт му.

Кӱтӱ шаланен, пашмак-влак йоммым колхоз председателят колын шукта. Лагерьыш толын, пошкудемлан, вольыкым муэш гын, премийым тӱлаш сӧрен кая. Кӱтӱчӧ-влакын титакан улмыштым пален гынат, ойгыштым умылен. Тыге кӱтӱчӧ-влак, кече кодыде, тылзе наре кычалыт.

 Муаш ӱшан йомаш тӱҥалмек, пошкудем, йыгыре колхозын фермышкыже миен, вуйлыкшо деч йодеш: 

- Тендан дек йот пашмак-влак толын ышт ушно?

 А уже шыжат шуын, лагерьла гыч вольыкым вӱташ пӧртылташ тӱҥалыныт. 

- Ом шылте, ушненыт, - ӱмбакыже тӱткын ончен каласа тудыжо. - Ынде ме нуным тылзе наре пукшен ӧрдыктарена. Шке пашмакет-влакым палет гын, наҥгает, от пале - тышан кодыт. Тидын дене келшет гын, айда пуро, ончо.

Коктын вӱта кӧргыш пурат. Чылвыр дене йолыштен шогалтыме йошкар тӱж пашмак-влак, йотъеҥым шижын, вуйым нӧлталыт. Чылан икгай улыт, кузе шкендыным палет? 

- Ончо-ончо, палет гын, наҥгает, - уэш шижтара ферма вуйлык.

- Та-а-ак, тидым мучыштаре, тидым… - пошкудем, ошкылшыжла, пашмак-влакым ончыктылеш.

Пашмак-влак шогымо ратын мучашкыже шуын, кандашыжымат мучыштарен лукмек, ферма оза ӱмбакыже ӧрын ончалеш.

- Чыла чын, кузе шке пашмакет-влакым ойырен пален кертыч? Каласет гын, ончымо акымат ом йод. Ик литр магарычым шындет, да йӧра.

- Теве ончал, - манеш пошкудем, - пашмакем-влак тендан деч нимо денат огыт ойыртемалт - тугаяк йошкарге, коя, тӱж улыт, йылгыжалт шогат. Но ойыртем садак уло. Мемнан-влакын поч мучашыштым тӧр гына пӱчмӧ, а тендан-влакынлан вашкӱзӧ логалын огыл. Теве тылат секрет.

- Да-а-а, лиеш вет, - вуй рӱзен шыргыжеш ферма вуйлык.

Озалан таум каласен, магарычым кучыктен, пошкудем пашмакше-влакым мӧҥгӧ велыш поктен наҥгая. Тыге пӱчмӧ поч мучаш азап деч утара. А колхоз председатель чынак мутшым куча - сӧрымыж семынак премийым пуа.

Пошкудемлан тӱткӧ улмыжо эше ятыр гана полшен. Садланак мый тудым шке семынем «мент» манам. А мо, сай койыш-шоктыш.