«Вятский» гармонь шочмо суртыш пӧртылын

Гармонь лукышто шинченак тоштемеш ыле докан, но юбилей пайрем толын шуо. Тудо «Вятскийлан» у илышым пӧлеклыш. Пайремыш вес курскам, Андрей, шкенжын семӱзгарже дене толын ыле. Шоктымыжым мокталтен, таум каласышым. Тугодым ала-можо мыйым «Вятский» гармонь нерген мутым лукташ таратыш. «Гармонетым ончыкто-ян», - волгалте шинчаже. Луктын, гармоньым кидышкыже кучыктышым. Парняже-влакым модыктен шупшыльо. Пайремлан вигак вес кумыл ешаралте! Курскамын шинчаже тул ойыпан, шыргыжеш, а парняже-влак лывыргын модыт. Тиде пайрем деч вара Андрей курскам, идалыклан кок-кум гана пурен, тӱрлӧ семым шоктен, пӧртым ямле сем дене йоҥгалтарен. Южгунам семже почеш акам але оньыкуваже муралтат ыле. Чот черланымекыжат, пыкше пурен саламлалтын, гармоньым шуялташ йодо. Кидыш кучен шупшыльо веле, курскамын шинчаже волгалте, лишыл йолташыжым вашлиймыла шыргыжале. Ятыр жап весела да ойган семым шоктыш. Акам ден пелашем семже почеш муралтышт. «Тиде гармонь мылам илыш вийым ешара, кумылемым нӧлта, ик татлан рвезе жапыш наҥгая», - семӱзгарым ниялтен каласыш Андрей курскам.

Суртыштына тыгай гармонь улмым пален налмеке, юбилей деч вара шоктен моштышо-шамыч кастене шинчаш, кечывалым чайым йӱаш толаш тӱҥальыч. Тиде шукыжым шкенан ялысе илалше ӱдырамаш-влак. Кажныже, музиканым  йодын налын, рвезе жапысе семым шоктен. «Ожно аватын тыгай семӱзгарже ыле, ме тудын дене шокташ тунемна», - ойленыт. «Вятскийын» йӱкшӧ нуным, ик татлан гынат, рвезе жапышкышт пӧртылтен. Но тугодым семӱзгарын йӱкшӧ веле огыл, а «Вятский» гармоньын шкенжынат тиде суртыш уэш пӧртылмыжым кӧ пален? Вет гармоньчо-влак рвезе жапыштышт лач тиде «Вятскийым» шоктеныт! Тидым Езвика акай гына пален, но нигӧлан ойлен огыл. Тидын нерген кызыт лач тудын деч колна. 

Тигр идалыкым вашлийме деч ончыч пелашем пошкудо ӱдырамаш-шамычым унаш погыш. Ондак ӱстел коклаште сийлалтыч, икте-весылан пӧлекым кучыктышт, эртыше ийыште мо сайже лиймым шарналтышт, ончыкыжо порым тыланышт. Езвика акана гармоньым йодо… Такмакым шоктыш, мурышт. «Мый чылаже шым семым гына шоктен моштем. «Тывырдыкым» лукташ тунемын шым шу. Тунемаш тыршышым, но чаткан ыш лек, садлан, кузе моштем, туге шоктем, но уло кумылын», - каласыш Езвика акай. Гармонь семым йоҥгалтарыш. «А паледа, - мутшым шуйыш, - тиде «Вятский» музикан кушеч йомын, тушко мӧҥгеш пӧртылын. Тиде семӱзгарым тыйын ават, Алепа акай, согыш пагытыште колхозышто председательлан ыштымыж годым налын улмаш. Ават, моло семмастар-влак пайрем годым да кастене эре шоктеныт. Согыш деч вара музикан тарантас орва гыч кенета йомын. Куш пурен - нигӧ ок пале. 60-70-ше ийлаште  Лиза йолташ ӱдырем ик гана ойлыш: «Езвика, тый музиканым шоктет. Мемнан пӧрт коклаште кокыт уло. Иктыже Васинька изайын, весыжым, согыш гыч пӧртылмекыже, ачам тарантас орва гыч налын коден. Ачам огеш шокто, изайлан пуэн дыр… Икманаш, кузе налын пӧртылын, туге сакен коден. Кужу жап кечыш». Пӧрт кокла гыч волтен, пуракшым ӱштылын, кокытшымат шупшкеден ончышым. «Вятский» гармоньжо келшыш. Тӱжвач ончалмаште, изиш пытен ыле гынат, йӱкшӧ локтылалтын огыл. Пошкудо Пайрашлан ойлымеке, тудо Туймаза велыш намиен ачален кондыш. «Тый шоктен моштет, нал, шокто. Акым ом йод», - кучыктыш мылам. Тыге музикан мыйын лие. Пошкудо ял гыч Амина-апа шоктен шинчышат, «Шӧртньым пуат гынат, ит ужале - музиканетын йӱкшӧ мотор» каласен кодыш. Чын, йӱкшӧ мотор, но шымыт деч утларак семым шокташ тунемын шым керт. Нуныштым шымарташ усталыкем, моштымашем ситен огыл. 

80-ше ийла тӱҥалтыште Темырхан курскат толын пурыш да ойлыш: «Езвика, тыйын «Вятский» гармонет улмо нерген кольым, садлан Анач гыч вигак тый декет тольым. Музиканетым лук, шоктен ончем». Кидыш нале, шокташ тӱҥале. Пӧртем яктын волгалтмыла лие. Парняже-влак модыт, а музиканем, пуйто куанен, тугай куанле семым луктеш - йолет шкеак тавалта. Марла, татарла, рушла - чыла мастарын шокта. Шижам, музиканем уста кидыш логалын, чын озажым муын. Шоктымым чарнышат, «Езвика, могай акым йодат, тугайым пуэм. Мош ужалет?», музиканым кидше дене ниялтен, шинчашкем туран ончалын йодо. Мылам тиде йодыш вучыдымо лие, мом каласаш ӧрым. Ушыштем ужалаш шонымаш уке ыле. Тудо «Вятскийым» тунар устан шокта манын, кӧ шонен? Хромкым шоктымыжым колынам, ужынам. Но тидыже… Ӱмбакыже ончальым. А музиканем пуйто тудын деке пызнен, «Пу Темырханлан. Колто шке деч…» сӧрвален йодын.  

Мыйын шым тӱрлӧ музиканем уло. Налам, шоктем, иктажлан келша гын, пуэм але ужалем, шкеже адак весым налам. Нигунам шерге аклан пуэн омыл. Эн шергыже - кевытысе акше. Семӱзгар уста еҥын кидыште лийшаш! Темырхан ӱмбак ончем, шижам: садак «Вятскийым» налде ок кай. Оҥ пеленже  ишен шинчын, ок мучыштаре. «Литр, - маньым, - келшет гын. Да музикан тыйын лиеш». Темырхан, трук шонымашем вашталтеш манын, «Тылат оксам пуэм але кевыт гыч налын толам?» лӱдынрак йодо. «Налын толат гын, сайрак лиеш», - вашештышым. Пел шагатат ыш эрте, мутшым шуктыш. Тыге «Шӧртньыланат ит ужале» манме музиканем озажым вашталтыш. Такшым мый  шым ужале, а чын да мастарын шоктен моштышылан ӱшанен пуышым. Темырхан чатка, уста айдеме ыле. Тудо тунам эше кид шагатым ачален. Гармонь дене пытартыш гана шоктымыжым  тендан сӱан годым кольым. Шоктымыжо тымык кеҥеж кастене ял мучко солнен. Шонем, тунам Темырхан устан шоктен веле огыл, а «Вятский» гармонь, тынар ий эртымеке, суртышкыжо пӧртылмыжлан куанен, мотор, яндар, кумылло йӱкшӧ дене йоҥгалтын. Вет тудо, икымше гана йоммекше, 50 ий гыч шочмо, икымше озажын суртышкыжо пӧртылын. Тунам мый, музиканемым тудлан пуэн, чын ыштымемым умылышым! Темырхан гармоньжым моткоч йӧратен! Иктаж-куш каен гынат, эре машинаштыже кондыштарен».

...Шарнем курскамын шоктымыжым. Сӱаныш ӱдыр вел гыч калыкым кондышо автобусын шофёржо, Каҥгыш пӧръеҥ, «Вятский» гармоньын йӱкшым, курскамын шоктымым колмеке, ваштарешыже шогалын, уэш да уэш шокташ йодын, татарла куштыш. А воктене шогышо-влакын йолышт верыштышт шкеак тавалтен. Курскамын тыге чаплын шоктымыжым икымше гана ужын ӧрынам, куаненам да кугешненам. Мыйын чыла курскам гармоньым устан шоктеныт да шоктат, а акам-шамыч муреныт да мурат. Но «Вятскийым» эн устан Темырхан курскам шоктен!