Тукымвожым пеҥгыдемдымаш - мемнан порысна

Мемнан тукым денат тыгак лийын. Николай изамын возымыжлан эҥертен, мыят кугезем-влакым шымлаш тӱҥальым. Кодшо курымын 80-ше ийлаштыже Айвий кокам, ачамын акаже, таза-эсен, пӱсӧ ушан ыле. Тудо, 89 ийыш тошкалын, яндар шарнымаш денак илыш дене чеверласыш. Кокамын ойлымыжым посна тетрадеш возышым. Мутлан, кугезе кувавамын нылымше йыжыҥ гыч шым ака-шӱжарже лийын, шкеже кандашымше да ик эрге икшыве. Нуно могай ялыш марлан лектыныт да кӧ нунын шочшышт, кокам чыла радам дене ойлен: Пӧклендыш, Коракыш, Тӧлдыш, Ардашышке, Чорайыш, Кульчубайыш, Киекбайыш (кугезе кувавам) да Мераҥыш (Бурай район ял-влак). Ачашт, Адылша, 19-ше курымыштак, очыни, Чорайыш илаш куснен. Садлан Чорай кундемыште мемнан тукым родо пеш шуко (Ожно чыланат шуко икшывым куштеныт.). Ачамын кочаже велымат шочшо ятыр. Шуко родо-шочшо дене палыме улына, палыдымыжат ятыр. Мутлан, Кульчубайыш марлан лекше куваважын шочшыжын икшывыже-влакым кокам пален огыл. А Айвика кувавам, ачамын аваже, Изи Шӱкшан ял гыч улеш, нунат ешыште ныл ӱдыр да ик эрге лийыныт. Бурай районысо кок Шӱкшаныштат, Калтаса район Актуганыштат шочшына-влак улыт. Шкеже тукымвожем палем, икшывем-влакат палышт манын шонем.

Икшывына-влак школышто тунемме жапыште тидын нерген иктат ойлен огыл. Меат, ача-ава, самырык лийынна, нунылан умыландарен огынал (Родо-тукым шижмаш ийгот кугеммеке гына пӱсемеш.). А ынде уныка-влаклан школышто, пеш келгын огыл гынат, тукымвожым шымлыктат, мыят уныкам-влаклан кок-кум йыжыҥ марте возыктенам. Шуктыдымо порысемым шукташ тыршен, эргым-влакым теве ик родем дек, теве весыж деке кондыштарен толаш ӱжам. Тыгодым кузе тудо мыйын акам але шӱжарем лийме нерген ойлем. Пенсийыш лекмеке, шочмо шӱжарем-влак дене каҥашен, мӱндырнӧ илыше шочшо-влак деке Свердловск областьысе Марий Тавра ялыш кум шочмо акана, Зилаирыш, У Белокатайыш, Марий Эл Республикысе Волжский районыш кок шочмо шӱжарна-влак, Краснокам районысо Йывангасола селаш кок шочмо шольына дек - миен коштна. Ужын, мутланен, икте-весым эше лишкырак пален, куанен пӧртылна. Тукым кокласе кыл ынже кӱрылт, икшывына-влак икте-весыштым палышт манын, миен-толын илена. А Шӱкшаныш ик-кок ий гыч миен коштына. Родо-шочшо-влак коклаште тӱрлӧ койышан улына (Ик ача-ава деч шочшат тугак). Пашам ыштыме жапыште ик пӧръеҥ родем дене чӱчкыдын вашлияш пернен. Икана мутланыме годым каласышым: палет, ме вет пеш мӱндыр огыл родо улына. Мылам тудо уда мут дене вашештыш да воштылале - мыскарам ыштымыжла чучо, очыни. Тукым «пушеҥгынан» вес «укш мучашыже-влак» шукыжо, «шӱжар, акай» манын, порын вашлийыт. Умбакыже лудшо-влаклан тукымвож пушеҥгынан ик парчаж нерген каласкалынем.

Февраль тӱҥалтыште Юрий эргымым Пӱрымучаш ялыш наҥгаяш йодым. Тушто ачамын кок шочмо шӱжарже - Кадича акайын Анна ӱдыржӧ ешыж дене ила. Мый декем пурымыж еда унала ӱжеш. Кадича акайын кочаже да мыйын кочам иза-шольо лийыныт. Аваже, Кӱлзима кокай, Киекбай ял гыч улеш (Бурай район, 30-шо ийлаште шаланыше ял), Эшымыш Сайметлан марлан лектын. 20-шо курымын 20-шо ийлаштыже Эшымыште илыше икмыняр еш Левицкий мландыш куснымо годым Саймет кочат ешыж дене илаш куснен (У Эшым ялым ыштеныт). А мыйын кокам, ачам, Кадичан кочаже варарак, 30-шо ийлаште, куснен толыныт. Нуно тукым коклам мӱндырлан шотлен огытыл - ик ялыште икте-весылан эҥертен иленыт. Аня пошкудо Эшым ялыш Вениамин Шакмаевлан марлан лектын. Тудым 1979-ше ийыште Пӱрымучаш школыш пашам ышташ колтеныт. Нуно тушан верланеныт. Пӧртым чоҥеныт, кум икшывым ончен куштеныт, кумыньыштланат кӱшыл образованийым налаш полшен, илыш-корныш луктыныт. Вениамин веҥынан тиде школышто пашам ыштымыжлан вес ий 40 темеш. Аня совхоз улмо жапыште коло ий фермыште ушкал лӱштымӧ пашам шуктен. Совхоз да ферма шаланымекат, яра ыш шинче: школыш кидпаша урокым намияш ӱжыч, тушеч сулен налме канышыш лекте. Кевытыште чийыме вургем уке жапыште ешыжым вуй гыч йол марте пидын, урген чиктыш. Пашам йӧратен ыштыше да ушан-шотан еҥ илышыште нигунам ок йом. Нуно вольыкым ашнат, пакчасаскам куштат, мӱкшым ончат. Келшен илыше ешыште чыла сомыл ыҥгайлын ворана. Сурт оралтысе пӧртым, вӱтам, мончам, кеҥеж кухньым, изи мастерскойым, мӱкш омартам да молымат Вениамин веҥын уста кидше дене радамлен ыштыме. Кодший пӧртым кугемден, ешарен нӧлтен ыштеныт, кӧргыштыжӧ оласе гаяк йӧнештареныт: йӱштӧ да шокшо вӱд, вургемым мушмо автомат машина, кучылтмо вӱдлан йогаш йӧн, молыжат улыт. Аня шӱжаремат яра ок шинче: марий тувырлан урвалтым, ончыласакышым тӱрла, урга, межым шӱдыра, пидеш. «Марлан лекше ӱдыр-влаклан, качымарийын шочшыжо-влаклан чикташ мыняр тувырым ургенам, чотшымат ом пале. Ургаш йодын толытат, ургем», - ойла тудо. Кадича акайын изи ӱдыржӧ, Аня, веҥе дене латик ий тудым ончен, вес тӱняш ужатышт (93 ияш лийын колыш). Пакчаш да садеш кушшо емыжым телылан ямдылат - коштен, кылмыктен, шинчалтен, консервироватлен шындат. Аня Пӱрымучаш клубысо ансамбльыште мура, кастене репетицийыш коштеш, коллективше дене вес яллашке концерт дене миен толеш. Кеҥежым нунын кудывечышт пеледыш дене леведалтеш. Шочшем-влак дене икмыняр кече илен, нунын илышыштым ончен куанен, кугешнен пӧртыльым.

«Авай, тудо кушеч родо лиеш?» - миен-толын илыме шочшо-влак нерген йодыт южгунам икшыве-влак. Тидыжат куандара. Ушештарыме да ойлымо мут арам ок лий, садлан нунылан таче родо-тукым нерген чӱчкыдынрак ойлыман.

Т. ДИГИТАЕВА.