«Ӱстелет поян огыл гын, йылмет поян лийже»

Икана илалше ӱдырамаш деч чон йӧсыж дене ойлымо шомакшым колынам ыле: «Палет, - манеш, - илышыште мо эн йӧсӧ улмаш? Йорло, нужна илыш, окса ситыдымаш огыл. Шужен илымашат огыл, а кунам, ӱстелым ямдылен, пӧртым йытыраен, под тич кочкаш шолтен, ӱжмӧ уна-влакым вучет, но иктыжат ок тол. Ӱшаным йомдарыде, пелйӱд марте вучет. Но омсам иктат огеш тӱкалте. Пӧрт ончылно иктынат йол йӱкшӧ ок шокто. Кумылет йол пундашке лӱп волен кая. Кӧргетлан, чонетлан тунаре йӧсӧ лиеш! Тый шкетын, тый нигӧлан от кӱл! Кумылет вошт урмыжын шортат гынат, чонет ок лушко. Тидыже, можыч, тугак дыр. Вет, ик палымем манмыла, вурседалашат еҥ кӱлеш. Шкетын вурседалашат ок лий. Рвезе годым тидым пеш от шиж. Но тый декет пошкудетат чайым йӱаш ок пуро гын, шоналташ жап докан. Ӱжмӧ верыш мияш тыршет, поктат гын, каяш вашкет. Айдемын пӱртӱсшат тугай: икте-весе дене келшен, ваш миен, ужын, йӧсӧ годым полшен, куанен да куандарен, ойгым лош ыштен илыман. Мутат уке, уна ӱжшӧ еҥын ласка кумылан, поро улмыжлан толеш. Вес могырым, оза уна ончылно шкенжым чыла могырымат сай велым гына ончыктынеже. Шижыда докан, мом каласынем? Пайремын роскотшо дене таҥастарымаште, пайдаже шукырак. Молан тыге, маныда?

Шкендам унам ӱжшӧ верыш шынден шоналтыза. Мый пӧръеҥ шинча дене ончен, аклен ойлем. «Мыйым пӧръеҥ ыштен шочыктымыжлан Юмылан кугу ракмат», - шоналтем южгунам. «Молан?» маныда адак. Чыла шке радамже дене. Тыгеракын, ме пагалыме, сагыныме еҥнам пайрем жаплан унала ӱжна.

Да тӱҥална. Вате мушкеш, ӱштеш, эрыкта. Пӧръеҥ лӱмым волтыдымашын, мыят тӧрлатем, чиялтем, шымартем. Шкафын вургемым сакалтыме омсаштыже шӧргам алмаштем, кочыртатыше омсам ӱйлем. Пелашем тылзе ончыч тӱкен ончыктен ыле гынат, я кид нигузе ыш шу, я жап ыш сите. Пӱкенын тугылтшо «йолжым» пел ий ончыч «Ачале» манын ыле, таче тушкат кид шуо.

Пуракаҥ пытыше дрельым, ала-кушеч муын луктын, ӱштын, эрыктен кодышым. Шкаланем шке ӧрам, чыла тидлан улыжат шагат жап кӱлеш улмаш. Эше мо кодо, шонет. А-а-а, пелашемлан шылым руал пуаш, капка ончык лектын, унам вашлияш, ӱстел коклаште чаркаш аракам темен, унам сийлаш да шке подылаш. Вес семынже, мыйын ӱмбалне чыла почетный миссий, президентын гай. Чын пӧръеҥын верже кушто лийшаш? Чын, телевизор ончылсо диваныште. А пелашем лым лийде тырша. Вет ӱдырамашлан унам вашлийын, сийлен, ужатен колтымаш - тиде кугу экзамен. Но ондакак каласем: тиде экзаменым тудо эре «визытанлан» куча. Тидлан пӧрт тӱжвачат, кӧргӧ гычат волгалт шинчышаш. Кӱварже, коҥгаже, окнаже, пырдыжше, шторжо, ковержо - чыла эрыктен, мушкын, ӱштын ошемда. Вара кочкышым ямдылыман. Ожно гына ик шӱр дене серлагеныт. Комбым подыш пыштен шолтеныт да ик черык кӱмышкам ямдыленыт. Утларакше кумылым почын муреныт, куштеныт. Мо шарнем, изиэм годым ачамын кок шольыжо, Миклай ден Иксан, ӱстел вуеш ваш шогалыт да виян йӱкышт дене сылнын суасла, марла мурым йоҥгалтарат ыле. Нуно, озалан тауштен, мурым пӧлекленыт. Тунам, конешне, калыкым унаш пеш шуко ӱжыт ыле. Родо-шочшет дек уна толын гын, унаш налыт ыле. Эше ӱстел коклаште музикан почеш ӱдырамашыже, пӧръеҥжыге муралтен колтат гын, йочан кумыл пыл помышыш шумеш нӧлталалтеш ыле. Кызыт тунар мурымым пеш шуэн колалтеш.

Йӧра, кочкыш манмышкет пӧртылына. Унам сийлаш кызыт салатым гына эн шагалже кум тӱрлым ямдылат. Мутат уке, шӱр - тӱҥ кочкыш, но тудын пелен ешартыш кочкыш (кокымшо блюдо-влак): шыл, пареҥге, манты, пельмень. Туштак бутерброд, жаритлыме кол, шинчалтыме але мариноватлыме поҥго, кияр, ковышта. Да, монденам, кеч-могай уналан ямдылыме ӱстелымат ик кугу кышыл мелна сӧрастара. Компот, фрукт! Тидым эше сервироватлат. Ресторанет ӧрдыжтӧ шогыжо!

Пӧръеҥ-влак, шоналтыза, тидым ямдылаш пелашланда мыняр вий кӱлеш?! Ынде умыледа, молан пӧръеҥ лийын шочмемлан ракматым ойлем? А унам ватыда кузе вашлиеш, эскеренда? Аракам темымет годым ӱбакыже тӱткынрак ончал-ян. Тиде чевер ӱдырамаш чынжымак тыйын пелашет?

Пӧръеҥлан унам вашлияш мушмо тувыр-йолашат йӧра. А ӱдырамашлан вет тыге огыл. Ӱстел коклаште тудо - кече! Волгалтеш, шокшемда да шымата. Тыят пеленже тиде кечым авырыше шем пыл ит лий. А волгалтше кечым авыраш тӧчышӧ изи гына пылымат мардеж семын поктен шого. Лишкыжат ит намие.

Вет кечылан чыла велымат сай кӱлеш. Эн ондак прическыжо кумылым нӧлтышӧ лийшаш. Тувыр але костюм, чевер тӱсшӧ ден йытыр гай кап-кылжым почын, палемден шогышаш улыт. А тидлан тудо ик лу наре кевытыш коштын савырна. Чиялтыме тӱрвет, пудритлыме тӱсет, шӧртньӧ алгат, тамле пушан духи - чыла тиде шыргыжше кечын моторлыкшым палемдышаш. Уна-влак ончылно озавате «шик и блеск» лийшаш.

А ӱстел коклаште, кызыт гына пий ден пырысла ырленда гынат, моторын, шыман ойлен колта, шыргыжеш. Ӱмбакше ончалат, да чыла шыдет шикшла шулен йомеш. Икымше гана ужмет гай йӧратен, шыман ончет да эше ик гана тыгай ӱдырамашым тылат пӧлеклымыжлан Юмылан таум каласет.

Пелашда, кеч-мыняр ноя гынат, тудын ямдылыме ӱстел уналан келшен гын, шулдыраҥеш, нойымыжым монда. Поян йылмет воктен поян сиет лиеш гын, кок пачаш сайрак. Унала мийыза, унам вашлийза, сийлыза да сийлалтса. Келшен, порым тыланен, татун, тиде ош тӱнян акшым пален илыза. Илыш йолташланда, ватыланда вий шутымын полшаш тыршыза. Икте-весыдам аралыза да таза лийза!

Ф. БАЙТУКОВ.