Марла газетлан молан возалтман?

«Лудаш, чоным пойдараш», - манеш икте. «Йылмым мондаш огыл, тудым лывырташ, вияҥдаш манын», - ешара весе. «Увер-аҥарым пален шогаш, марий тӱняште икте-весе дене кылым кучен илаш», - тыге ойлышыжат чын лиеш. Тидын шотышто йодыштмашым эртараш гын, тӱрлӧ вашмутым колаш лиеш. Эре лудшыжо газетым кӱлешанлан шотла дыр, а луддымыжо… Кидыш кучен огыл гын, мом каласен кертеш, ала? Марий шӱлышым арален, шкенан шӱм-чон шижмаш дене калыкнан лӱмнержым, вийжым (А вий - ушнымаште, тиде мудреч ойым чылан палат) нӧлтен, виктарен шогышо инструмент семын газетым ожнат акленыт, кызытсе илышыштат тугаяк кодеш.

Газет логотип ӱмбалнысе «Келшымаш да калык пиал верч» ӱжмаш (девиз) дене шочшо «Чолман» эртыме корныштыжо калык пагалымашымат, кумда эл мучко чапымат сулен. Шкетын, шке семынже веле огыл. Калыклан, лудшыжо-влаклан эҥертен.

Но илыш, эртен кодшо историй семынак, эре вияш корно дене ок наҥгай: кадыр-кудыр савыртышыжат, кӱзымӧ-волымо аркажат, пижын шогалшашлык куп лончо гай лапшат верештыт. Ӱнаранже, икте-весылан эҥертен, тӱшка вий дене кеч-могай саманысе корнымат эртен сеҥа. Меат тыгай корнывожыш толын шуынна чай: шинчаончалтышнам, ошкылнам кушкыла виктараш? Можыч, кидым лупшалын, вийдымыла волен шинчаш але, тӱҥалме пашам кудалтен, мӧҥгеш соптыртаташ?

Историй гыч палена: кугезына-влак чакнышан лийын огытыл. «Чолман» газетын ешыже да тудын йыр чумырген тыршыше нештатный пашаеҥ-влак, марий мер илышын чолга еҥже-влакат тыгак шонат. Чын марий кеч-могай илыш савыртышыштат марий шӱлышанак кодеш.

Молан, газетлан возалтмаш гыч тӱҥалын, мый тидын нерген ушештарышым, шонеда? Савырнен ончалаш, кӧ улмынам аклаш лачак жап шуын докан.

Республикыштына ожно самырык-влак коклаште веле огыл пагалыме «Молодежный газет» ынде ок савыкталт, икмыняр ий ончыч петыралтын. Молан? Подписчикше уке, лудмым чарненыт. Тений Аургазе районышто пошкыртла лекше «Рух» газетынат пӱрымашыже тыгела савырненат, тушто иже шонаш тӱҥалыныт: а молан петырынешт? Конешне, тиражше уке гын, тидын нерген ончычрак шоныман ыле, очыни. Лудшо лиеш гын, нигӧ газетым ок петыре. А уке гын, кызытсе оптимизаций саманыште казна оксам молан «мардежыш кышкаш» тӱҥалыт? Тугеже, кӧ деч шога? Конешне, шкенан деч.

Ынде «Чолман» да марий-влак деке пӧртылына. Республикына мучко газетнам икмыняр экземпляр дене марий-влак тӱшкан илыдыме районлаштат налыт. Мутлан, кокымшо пелийлан (1 июнь жаплан ончыктымо сводкышто) Ермекей (1), Белорецк (1), Иглин (1), Аскын (1), Стерлитамак (1), Туймаза (4) районлаштат возалтше-влак улыт. Белебей районышто икмыняр марий яллан улыжат 4 лудшо веле, Бакале районышто кок марий ял, туштат 7 подписчикым шуко манаш ок лий. Бурай районышто тӱҥ шотышто Шӱкшаныште, а эше Арсланбек марий ялыште 10 еҥ газет дене кылым куча. Благовещенск районышто марий-влак шукынрак улыт гынат, лудшо чот кажне ийын «пучен» толеш - ӱмаште ты жаплан 18 еҥ возалтын гын, тений - 12 веле. Тыгаяк начар сӱрет Караидель районышто - улыжат 12 подписчик, а нуриман-влак тожо пӱтынь районлан латкокытын веле лудыт. Балтач районышто пытартыш ийлаште лудшо шагалем толмо шижалтеш, туге гынат кодшо ийысе дене таҥастарымаште ӱлыкӧ волен огытыл - 60 экземплярым возыктеныт. Подписка мучашке лишемме марте ты чот эше ешаралтеш манын ӱшаныме шуэш. Шаран районышто 47 еҥ возалтын, тиде ӱмашсе нарак, но пытартыш ийлаште тушто подписка пеш нелын каяш тӱҥале, кугу тӱшка марий-влаклан тиде пеш шагал.

Марий-влак ик эн кугу тӱшка дене илыме кундемла гыч Бирск районысо сӱрет тургыжландара. Икымше июньлан тушто улыжат 51 еҥ веле «Чолманлан» возалтын. Тыгай годым комментарий ок кӱл маныт. Очыни, тусо родына-влак марий шӱлыш кушеч тӱҥалме да кузе пытыме нерген огыт шоналте гын, пытартыш жапыште официальный мероприятийлаште путырак пафосно йоҥгышо «самоидентичность» манме мутын мо дене кылдалтмыжым нунылан нигӧ умылтарен ок сеҥе.

Но Янаул районышто 11 еҥ мемнан газетнам лудаш тӱҥалеш манам гын, тидым нонсенслан шотлен кертыт. Лач тынарын возалтыныт икымше июнь жаплан ончымаште. Эн ударак жапым шарналташ гынат, 100 подписчик деч шагал ок лий ыле, кокла шотышто 150 марте шуын. Тушто марий шӱлыш йомын толмым ӱмаште Комбыял, Тошто Оръя, Тумна яллашке корнымбач пурен лекмем годым тогдайышым. Но тӱжвач ончалмаш да ял калык дене кутырымаш тичмаш келге умылымашым огыт пу. Садлан районлаште коштын савырныме корнысо заметкылашкем тусо ужмаш-шижмаш нерген нимом шым пурто. Вес ганалан кодышым. Тенийлан. Тичмаш иктешлымашым ышташ эше ик гана районышко миен толаш, тӱвыра, школ пашаеҥ, тӧра-влак да уэшын калык дене вашлияш кӱлеш. Шке жапыштыже тусо марий-влаклан газет лаштыкыштына пеш шуко верым пуэна, шуко возена ыле.

Но… Мо але кӧ нерген возенна гын, йоҥылыш лийынна, очыни, молан манаш гын тушто лудшына-влакым йомдарышна веле. Шке районысо илыш, еҥ-влак нерген возымым лудаш чонлан эре сай лийшаш, лудшо-влакат, тек ынышт ешаралт, но огыт йом манын шонен, тидым ыштенна. Мӧҥгешла миен лекте. Янаул марий-влаклан келшен огыл.

Сай деч посна удаже лийын ок керт, маныт. Пытартыш жапыште Мишкан, Калтаса, Краснокам, Дӧртыльӧ районласе туныктышо, тӱвыра да мер пашаеҥ, газетын нештатный активистше, чолга полышкалышыже да верласе кучем еҥ-влак дене кылым пеҥгыдемден, икте-весым умылен ыштыме тӱшка пашан лектышыже ончыкылан ӱшаным шочыкта. Ӱмашсе ты жап дене таҥастарымаште, нине районлаште газетын тиражше ешаралте. Тау чылаштлан. Лӱмыштым ончыкташ вер ок сите огыл, тидым ме идалык мучаште ыштена, иктешлена да эше, редакций вий дене эртарыме Регион-влак кокласе марий тӱвыра фестивальыште палемдена.

Тугеже, газетлан молан возалтман? Шкенам пагалаш да калыкнам пагалыкташ. Кӧ улмынам, чын марий койышнам ончыкташ…

И. ГУБАЕВ.