Йӧратыме паша шулдырым кушта

Мый тендам В.С. Сагадеев дене палдарынем. Виталий Сагадеевич - Ардаш ялын ик эн уста эргыже. Шке илышыжым тӱвыра паша дене кылден. Тудо 1948 ийыште шӧртньӧ шыжым шочын. 1963 ийыште Ардаш кандаш-ияш школым тунем лекмеке, Йошкар-Оласе культпросвет-училищыш тунемаш пурен. Тидлан школыштак куштымашлан шӱмаҥмыже полшен. Тунам школышто музык урокым вӱдышӧ И.Х. Хамитов йоча-влаклан мурышо-куштышо ансамбльым чумырен.

«Илыш йыжыҥан», - ойла марий калык. 1962 ий Виталий Сагадеевичлан эн кочо улмаш: ныл икшыве вучыдымын ава деч посна кодын. Латныл ийыш тошкалше нӧргӧ рвезе кок акаж дене пырля илаш тӱҥалын, а Вячеслав шольыштым йочапӧртыш наҥгаяш темленыт. Зоя ден Рая акаже-влак тиде жапым кызытат нелын шарналтат: «Самырык лийынна, еҥ мутым колыштын, Славик шольынам йочапӧртыш колташ келшышна. Шкат ончен кертына ыле…» Изи еш кертмыж семын илаш тӧчен. Ака-влак, Виталий шольыштын музык-лан шӱман улмыжым ужын, тудым кузе-гынат туныкташак тыршеныт. Зоя акаже, сӧснаигым ужален, шольыжым мӱндыр Марий кундемыш ужатен. Чияш налаш, илаш окса чӱдӧ лийын гынат, акаже-влак тӱрлӧ йӧным кычалыныт.

Тунем лекмеке, 1967 - 1968 ийлаште Виталий Сагадеевич «Марий Эл» ансамбльын ик эн тале участникше лийын. Нуно Белоруссийыш, Смоленскыш, Моско кундемыш, Йӱдвел Кавказыш, Юл, Киров кундемлашке концерт дене миеныт. А вара рвезылан шке элже ончылно порысым шукташ жап шуын. Тудо Моско воктенсе Бородино олаште служитлен. Военный подготовка деч кодшо яра жапыште Офицер пӧрт пеленсе гарнизонын куштышо ансамбльыштыже шке мастарлыкшым шуарен. Самырык куштызым стратегический назначениян ракетный войска-влакын главнокомандующийышт маршал Крыловын Чап грамотыж дене палемденыт.

Совет Армий радам гыч пӧртылмеке, Виталий Сагадеевич кум ий Ардаш школышто музык урок-влакым вӱден. Тылеч вара тӱвыра пӧртым вуйлатен, ешым поген. Но туге гынат, шке мастарлыкшым умбакыже эше чотрак шуараш шонен, Куйбышев оласе тӱвыра институтын хореографический отделенийжым очно тунем пытарен. Пӧртылмеке, районысо тӱвыра пӧрт вуйлатышылан шогалтеныт. Тушто кызытат кумдан палыме «Эрвел» куштышо ансамбльым вуйлатен. Ик жап гыч ешыж дене пырля Пӱрӧ олаш илаш куснен.

Кумло куд ий Виталий Сагадеевич шке йӧратыме пашажым шукта: ӱдыр-рвезе-влакым сылне марий да тӱрлӧ калык-влакын куштымашыштлан шӱмаҥда. Тудын постановкыжо-влак коклаште (чылаже витле утла) марий, татар, пошкырт, руш калык-влакын гына огыл, эстон, румын, мексикан да моло калык-влакынат куштымашышт уло.

Тудын эн йӧратыме лектышыже - Пӱрӧ оласе университет пеленсе «Биряночка» ансамбль. «Биряночка» - калык ансамбль, шке мастарлыкшылан кӧра Россий кундемым йырым-йыр коштын савырнен. Шке пашаж нерген Виталий Сагадеевич тыгерак ойла: «Ӱдыр-рвезе-влакын сценыште шкем кучен, мыйын шонымашемым куштымаш гоч тӱрыснек ончыктен моштымыштым кугу пиаллан шотлем».

Пашажым моштен шуктымылан, усталыкшылан В.С. Сагадеевым тӱрлӧ награда дене палемденыт, эн тӱҥжӧ - «Башкортостан Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже».

Виталий Сагадеевичым мыйын ешемат чот пагала. Тиде мастар, уста еҥ - коча-ковамын поро пошкудышт. Кочам ден Виталий Сагадеевич иза-шольо гай пырля кушкыныт. Садланак дыр мыйын кочамат, Валерий Шамраев, тудын корныжым тошкен, Йошкар-Оласе культ-просветучилищым тунем лектын, Ардаш ялысе тӱвыра пӧртыштӧ тыршен, шке коллектившым поген, Виталий Сагадеевич дене каҥашен, тӱрлӧ куштымаш-влакым шынден. Чаманаш гына кодеш, кочам шукертак ош тӱня дене чеверласен. Туге гынат тудын нерген поро шомакым кызытат колаш лиеш. Виталий Сагадеевичын мутшо поснак шӱмеш логалеш: «Э-эх, кочат лиеш гын, тыланет куштымашым шында ыле…»

Тыгайрак улеш Ардаш ялын шочшыжо В.С. Сагадеев. Ончыч шкеже чапле куштызо лийын гын, ынде самырык тукымым туныкта, калыкым сылне деч сылне куштымаш дене куандара. Вет куштымашыште айдемын илышыже, шонымашыже, вий-куатше, калыкын йӱлаже, ойыртемалтше койышыжо почылтеш.

А. АПТЫКАЕВА, Ардаш школышто 9-ше классыште тунемше.

Снимкыште: В. Сагадеев (шола гыч икымше) «Кушталташ йодеш чонемже» фестивальын жюриштыже пашам ышта.