Мланде марте вуйнам савена

Эн кугу ӱдырышт, Маркеза, колхоз председательлан, Абдул ялсовет председательлан ыштеныт. Кум эргыштат туныктышо да гармонист лийыныт. Авам шкежат изиж годым, изаже-влакын гармоньыштым налын, мончаш шокташ тунемаш коштын. Музикан пеш шерге лийын, сандене иза-влак тудым чот акленыт, авана ынже му манын шылтеныт. Икымше музиканым Абдул изаже налын конден. Ахтарий коча келшен огыл, молан манаш гын тудо пеш шерге лийын. Кочкаш, чияш вургемат ситен огыл. Кочай эргыжлан шӱштӧ сола дене логалтен. Туге гынат эрге-влак тале музиканче лийын кушкыныт. А авана кызытат мурым шкеак шонен луктеш да мура. Андрей чӱчӱ дене коктын концертым ыштат ыле - чӱчӱ шокта, авам мотор яндар йӱкшӧ дене мура.

Аванан йоча жапше Карше эҥер тӱрыштӧ эртен - тудо колым кучаш, йӱштылаш йӧратен. Амирьян изаже тудым эре пеленже колым кучаш налын. Телым кылмыше ийым товар дене шалатен, колым аҥыртен кученыт.

Авамын ачаже, Ахтарий кочай, кок сарыште лийын. Кугу сар тӱҥалме годым 60 ияш улмаш, сарыш имне-влакым ужатен, чодырам ыштен. Йолжым эмгатымеке, чыла сомылым авамлан шукташ пернен.

1941-ше ийыште авамлан латкум ий темын. Шокшо июнь тылзыште Балтачыште Сабантуй пайрем гӱжлен. Чылан Сабантуйыш каеныт, авам скарлатина (шкеже «тиф» манеш) дене черланен. Пайремыш вашкыше-влакым пӧрт гыч ончен кодын. Пеш мийымыже шуын. Самырык чоным кучен сеҥаш лийын огыл - тудат Балтач могырыш ошкылын. Сценыште еҥ-влак модыныт, муреныт, музиканым шоктеныт. Теве изи Андрей шольыжым сценыш музиканым шокташ ӱжыныт. Кӱзен шогалын веле, шучко уверым конденыт: немыч-влак, увертарыде, ныл шагат эрдене мемнан эл ваштареш сарым тарватеныт. Еҥ-влак ӧрыныт, шортшыжо шортын, чылан шаланаш тӱҥалыныт.

Сар тӱҥалмек, пӧръеҥ-влакым фронтыш погеныт. Абдул павай Волховский фронтыш логалын. Сар деч вара кок парня деч посна да шола кид пулышыштыжо пуля дене пӧртылын. Амирьян изажым 1941 ий шыжым туныктышылан ыштымыж годымак фронтыш налыныт. Авам ойла: «Амирьян изанам согышыш кум гана ужатышна, кок гана мӧҥгеш пӧртыльӧ, кумшо ганаже имне торта кӱрлын кайыш». Тудо мом-гынат шижтарен, очыни. Павайна Ленинград фронтыш логалын. Аважлан тудым офицерлан тунемаш колтынешт манын возен. Тунеммаште жап шуко эрта шонен, келшен огыл. А кок тылзе гыч похоронка толын. Можыч, илыше кодеш ыле… Сареш ужар вуйжым пыштен, увер деч посна йомын. Тудым кушто тойымым кызытат огына пале.

Ялыште пӧръеҥ-влак шагалемыныт, 12-16 ияш ӱдыр-рвезе, изи йоча, шоҥго-влак веле кодыныт. Чыла сомыл ӱдырамаш вачӱмбак возын. Авайна чевер, таза, кужу капан ӱдыр улмыжлан пӧръеҥ олмеш пашам ыштен. Пасушто ӱшкыж дене мландым куралаш пернен. «Ӱшкыж ноен шуҥгалтешат, почшым пӱтыралына ыле», - шарналта авай. Сар жапыште колхозышто тудо депутат лийын, фронтлан муным, шӧрым погаш полшен, пасушто шӱкшудым сомылен, сорла дене шурным тӱредын. Тыршен ыштымылан ятыр гана Чап грамот дене, сар деч вара «За доблестный труд в годы ВОВ» медаль дене наградитленыт. Авамлан илышыштыже мом гына ужаш да чыташ логалын огыл - неле сар жапым, тулеч варасе ийлаште элым уэш нӧлталмым, молымат.

1949-ше ийыште авам Тӧлбай ялын ик чапле рвезыжлан, Иликбайлан, марлан лектын. Нуно пырля вич икшывым ончен куштеныт, йол ӱмбак шогалтеныт, чылаштлан кӱшыл шинчымашым пуэныт. Дуся, Таися, Света, Саша школышто туныктышылан ыштеныт. Тамара художник-оформительлан тунем лектын, 91-ше СПТУ-што, вара кевытыште, Йӱдвелне пашам ыштен. Кызыт чыланат сулен налме канышыште улыт. Ачам Кугу сарын ветеранже ыле, 2008-ше ийыште ош тӱня дене чеверласыш.

Йӧратыме авайна пеш поро да ушан улеш, сандене еҥ-влак тудым пагалат, каҥашым йодыт. Депутат лиймыж годым икана район гыч толыныт да пырля кочывӱдым шолтышо-влакым кучаш лектыныт. Тунам еҥ-влак чот йӱыныт. Шукыжо кочывӱдым шке кӱлешыжлан: пум кондаш, чодырам пӱчкаш, йочам ончаш оксам ышташ - шолтеныт. Авайлан еҥын «пашажым» кышкалыкташ сай чучын огыл. Кӱвар йымак пураш йодыныт гын, «Мый ом пуро» манын. Район гыч толшо-влак шкештат пурен огытыл, тугак эртен каеныт. Кузе авам шарналтен ойла, колхоз бригадир капка ончычат, окна воктечат каенак огыл. Йоча-влак изи лийыныт гынат, сар деч вара колхозышто ышташ еҥ шагал улмылан кӧра нунымат пашаш поктеныт. Икана бригадир толын каласымеке, авам, эн изи Тамара шӱжарнам малтен, капка ончык пашаш каяш лектын шогалын. Ончалын гын, Тамара капка воктене шоген! Малышыла койын, пӧртеш кодаш келшен огыл, авай почеш пашаш мийынеже улмаш. Кугыеҥ почын кертдыме окна гыч лектын. Вара колхозышто ик еҥлан верчын йочасадым почыныт (Моло еҥ-влакын ковашт пӧртыштӧ лийын.). Тушко ик арня кок ньога гына коштын, сандене йочасадым петыреныт. Тидыже авамлан нелылыкым ешарен.

Кызыт авамын латкок уныкаже уло. Чыланат пашам ыштат. Эше тудым латкуд кугезе уныка куандара. Авана шке икшывыже-влак дене кугешна. Нунылан каҥашым пуа, ожнысо йӧсӧ илышыж нерген каласкала. «Тыныс илышым аралыза, аклыза. Ме ужмым нигунам ида уж», - ойла тудо.

Пагалыме авайна, кызыт тылат кажне кечыже пайрем лийшаш. Йӧсӧ лийын гынат, мемнам кумда илыш-корныш луктынат, йол ӱмбак шогалтенат, чын айдемым куштенат. Ме, шочшет-влак, тыланет мланде марте вуйнам савена.

Е. НИКОЛАЕВА.

Снимкыште: М.А. Илимбаева.