Павайнам шарнен илена

Мый кочамын пӧртыштыжӧ шочын кугемынам. Суртысо пырдыжыште ик фотографий посна кеча ыле. Тушеч иктаж латвич-латкуд ияшрак рвезе ончен. Кугеммем семын кочам деч «Кӧ тиде мотор рвезе? Ила мо? Кызыт кушто улеш?» манын йодыштынам. Кочамын ойлымыж гыч, тиде икымше икшывыже, Алексей, улмаш.

Тудо Кугу Ачамланде сар годым Венгрийысе Будапешт ола воктене нелын сусырген колен. Алексей павайым Словакийысе Комарно ола воктене тойымо. Мут толмашеш, кочанат сарыште кредалын. 1942 ий 16 августышто Орловский область Дудорово ял воктене пленыш логалын, концлагерьыште лийын. Кована похоронкым саклен шуктен огыл, садлан кочана Алексей колымо нерген документым ужын огыл. Пленыште лиймыжлан кӧра эргыже нерген иктаж уверым пален налаш военкоматышкат миен огыл - лӱдын, очыни.

Эргыжын пытартыш кечыже-влак кузе эртыме нерген тудо шоныде-вучыде пален налын. Ик теле кечын Корий ял шеҥгелне телымсе имне корнышто кок улазе вашлийын. Аҥысыр: кӧлан дыр вес улалан корным пуыман. Лач тиде пагытыште имне оза-влак икте-весышт дене палыме лийыныт. «Ӱлыл Такия гыч улына» манмым колмек, кочамын Каҥгыл Кутыр гыч улшо у палымыже тиде ял гыч сарыште лийше Алексей лӱман рвезым палымыж нерген каласен. Тудым пытартыш гана Будапешт ола воктене вашлийын. Вашлийын манашат ок лий, тудо Алексей павайым носилка дене нумал кайымышт годым ужын да изиш мутланен шуктен. «Сусырет могай?» манын йодмылан павай «Пеш неле, тӧрланен ом керт, Венгрий мландешак возам дыр» манын вашештен. Тугак лийын. Паваем 1945 ий 10 январьыште илыш дене чеверласен.

…Армийыште служитлымем годым мыланемат сарым шке шинчам дене ужаш перныш. Тидлан кӧра павай нерген утларак пален налаш шонымаш шочо. Ме тудын нерген пеш шагал палена. Алексей павай 1924 ийыште шочын. Келтей ялысе шымияш школым тунем лекмек, Эльян селасе Марпедтехникумыш тунемаш пурен. 1942 ий май тылзыште латкандаш ийым темымек, армийыш, сарыш каен. Весела кумылан лийын, тальянкым устан шоктен. СССР жапыште Кугу Ачамланде сарыште лийше-влак нерген «Красный Крест» ден «Красный Полумесяц» общество-влак ушемын исполнительный комитетышт гоч палаш лийын. Мый тиде организацийыш серышым колтышым. Вашмут толмеке, изишак аптыранышым. Павайым Чехословакийысе Комарно ола воктене тойымо улмаш (Кызыт - Словакий Республика.). Мыйын тусо кундемым пеш миен ужмем шуын гынат, шонымашем шукталтын огыл...

Елена ӱдырем Нефтекамск оласе ӱдырамаш гимназийыште тунеме. Тушто нуно шкевуя пашам ятыр шуктеныт. Ӱдырем тукымна гыч кӧ Кугу Ачамланде сарыште лийме нерген палашак тыршен. Эх, илымышт годым йодыштын, возен кодаш кӱлын улмаш! Но уш-акыл ситен огыл. Ынде уныка-шамычат йодыштыт. Икана Веныште лиймыж годым ӱдырем Словакийышкат миен толын. Тудат павайын шӱгарже дек мияш шонен коштын улмаш. Интернет гоч шкаланже тӱрлӧ уверым чумырен да теве мом пален налын. Йошкар Армийын приказше почеш, 1946-1947 ийлаште Чехословакийыште Штурово оласе «Скорбящая мать» памятник воктенсе военно-мемориальный шӱгарлаште тӱрлӧ вер гыч улшо Совет Армийын салтакше-влакым уэш тойымо улмаш. Ӱдыремлан англичан йылмым палымыже пеш полшен. Йолташ ӱдыржӧ дене Штурово олаш миен шумеке, верысе калык дене кузе мутланаш ӧрыныт: словак йылме рушла гаяк шокта гынат, нуно рушла огыт умыло, англичанлат огыт мошто. Пиалешышт, Елена ден йолташ ӱдыржӧ ик туныктышым муыныт. Тудо англичанла пален, гостиницыш намиен коден, мемориал комплекс кушто верланымым умылтарен. Тусо кандаш иза-шольо шӱгареш 5248 салтакым тойымо, но лӱмыштым ончыктымо огыл. Мӧҥгыжӧ пӧртылмеке, ӱдыремын омешыже кок гана ик шӱгар воктене шогымыжо кончен.

Тӱрлӧ верлаште материалым погымеке, теве мом пален нална. Алексей Аптуков гвардий сержант, отделенийын командирже лийын. Тудо 6-шо танк армийын 5-ше гвардейский танк корпусшын автоматчик-влакын ударный моторизованный батальонысо (УМБА) 22-шо танк бригада составыште шотлалтын. Воронежский, 2-шо Украинский фронтлаште кучедалын. Курский дугаште, тыгак Румынийысе кредалмаште лийын. Венгрий мландысе кредалмаште нелын сусырген колен. Можыч, иктаж гана моло уверым пален налына, но кызыт Интернет гоч тыгайым веле муын кертна. РФ Оборона министерствын Подольск оласе Рӱдӧ архивше возаш лийме чыла историй уверым кунам-гынат Интернетеш вераҥда манын ӱшанен кодына.

Ме ий еда Сеҥымаш кечым пайремлена. Фронтовик-шамычын фотоштым кучен, калык уремыш «Курымашлык полк» демонстрацийыш лектеш. Фотокартычке йоммылан кӧра ме тиде шествийыш серыме плакат дене гына лектын кертына. Школышто жапыштыже ялын историйжым, сарыште, тылыште лийше землякна-влак нерген возаш шоненыт улмаш, а погымо материал йомын. Тудо папкыште павайнан фотожат лийын. Ынде школат уке манаш лиеш. Нимогай материалат, статьят аралалт кодын огытыл.

Икана мый военкоматыш паваем нерген могай-гынат материалым муаш шонен миенам ыле. Шарнеда, очыни, фронтовик-влакын фотоштым да моло материалым «Книга памяти» изданийыш возаш погеныт. Шукыжо мӧҥгеш миен налын огытыл. Ындыжым военкомат пашаеҥ-влак чыла материалым коробкеш оптен шынденыт - иктыланат огеш кӱл, очыни. Мыйын шонымаште, йомшо папкымат иктаж-кунам кӧ-гынат луктын шола але йӱлатен колта. Самырык тукым нине еҥ-влак нерген нимом ок пале, тиде мондалт толеш. А ешыште аралалтеш гын, моло тукымланат кодеш ыле. Туге огыл мо?

Читайте нас:

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».