Кужнур ялын салтакше-влаклан вуем савем

1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сар утыр тораш кодеш. Жап писын кая, ӱмыр шижде эрта. Согыш пытыме ийыште шочшо икшыве-влак таче шкеат шымле вич ияш кова-коча улына. Сар тӱҥалтышыште немыч ваштареш кучедалаш касвелыш мемнан кундем гыч шуко салтак июльышто миен шуын. Кӧ тугодым армийыште лийын, нуно июньыштак сар пасушто кредалыныт.

Лейтенант Николай Айдуганов 367-ше стрелковый полкышто взвод командир лийын. Тиде пехота ик кредалмаш годым июньышто увер деч посна йомын. Мемнан вел гыч ятыр салтак Ленинград воктене кредалын. Кужнур ялын шочшыжо Шуматбай Хайбуллин Япар кочамын Салика акажым марлан налын. Сар деч ончыч нунын Алексей ден Володя эргышт шочыныт. Алеш паваят, Володя чӱчӱат шукертак ош тӱня дене чеверласеныт. Нунын икшывышт да уныкашт-влак шукын улыт. Шуматбай 1941 ий 15 январьыште Ленинград областьысе Гоголино ял воктенсе кредалмаш пасуэш вуйжым пыштен. Салек Сакарбаев сар деч ончыч Бирск оласе финотделыште налоговый агентлан ыштен. Согышышто тудат Ленинград воктеке шуын. Сержант Сакарбаев Старо-Русский районысо Александровка ял воктенсе сар пасуэш 1942 ий 10 майыште геройла колен. Николай Игнаев кугу кредалмаште чот сусырген. Госпитальыште эмлалтын, но тӧрланен кертын огыл. Тудым Киришский район Мемино ял воктене 1942 ий 14 мартыште тоеныт. Сар деч ончыч Евгений Николаев школышто туныктен. Тудат Ленинград олам аралымаште лийын. Погостье ял воктен верланыше станций лишне кугу кредалмаш талышнен. Кок армий, ваш ушнен, немычым Ленинград воктеч изиш чактараш шоненыт. Вий ситен огыл, шуко салтакын ӱмыржӧ лугыч лийын, немычым поктен колташ уэш вийым погаш кӱлын. Е. Николаев 1942 ий 2 мартыште колен. Тудым Погостье ял воктене тоеныт.

Мыйын Япар кочамат тугаяк корным тошкен. Курмызак ял гыч Микале Уразбаев ден Изи Соказа гыч Салмияр Яндубаев дене пырля служитленыт. Кочамым госпиталь гай верыш нумал намиеныт. Салмиярат сусырген, мӧҥгӧ ик йол деч посна пӧртылын. Микале павайын шочшыжо-влаклан «похоронка» толын. Тудо «Погостье станций воктен 1942 ий 9 февралеш колен, тушанак тоялтын» манын возеныт. Но павай илыше кодын, сар пытымеш, Заполярьеште кредалын.

Кужнур школышто Петр Ибакович Ибаков труд урокым намия ыле. Пенсийыш кайымешкыже, коло кок ий йоча-влакым туныктыш. Труд урокышто пӱчкедыме, пужарыме сомыллан кумылаҥдыш. Вуйлатымыж почеш окнаш яндам шындена, табуреткым ыштена ыле. Колхозышто кролик-влак улмо годым тунемше-влак дене кроликлан клетка-влакым ямдылышна. Петр Ибакович 1925 ийыште шочын. 1943 ий февраль мучаште латкандаш ияш армийыш каен. 7-ше воздушно-десантный бригадыш логалын. Пел ий жапыште нуным лӱйкалаш, парашют дене тӧрштылаш, разведкыш кошташ, тӱрлӧ саркуралым кучылташ туныктеныт. Вара фронтыш каен, Венгрийыш шуын. 1945 ий мартыште ик кугу кредалмашеш нелын сусырген. Госпиталь деч вара мӧҥгӧ пӧртылын. Ачаже, Ибак Кубаков, сар деч ончыч «У корно» колхозышто пашам ыштен, сай столяр лийын. Сар тӱҥалмеке, ик ий Бирск олаште фронтлан ечым ямдылен. 1943 ий февральыште фронтыш каен. Сапер И. Кубаков Ленинградым арален, 1944 ий 7 мартыште наступлений годым геройла колен. Тудым Псков район Баево ялеш тоеныт. Тусо шӱгарлаште 305 салтак тыныс омо дене мала.

Ятыр салтакын илыш-корныжо Орлов - Курск велне кучедалмаште кӱрлын. Кугу кредалмаш июльышто лийын гын, тулеч ончычат ваш-ваш лӱйкаленыт, атакыш коштыныт, ял-влакым утареныт. Тушто Кужнур ял гычат шуко салтак лийын. Никонор Ермолаевын 1942 ий 8 апрельыште Карайново поселок воктене ӱмыржӧ лугыч лийын, шӱгаржат туштак. Красноармеец Николай Тимеркаев 74-ше стрелковый дивизийыште служитлен. 1943 ий 28 январьыште Никольский район Огрызково ял воктене геройла колен. Михаил Тимеркаев, стрелок, 12-шо мотострелковый батальон дене пырля июльышто немыч ваштареш чот шоген. Знаменский районышто увер деч посна йомын. 4-ше гвардейский полк Малоархангельский районысо Стейны ял воктене шоген, нуно немычым умбакыже колтен огытыл. Саде кредалмашеш тыгак 1943 ий 17 мартыште рядовой Никита Гайнетдинов колен. Русско-Бродский районысо Труды-Переево ял воктенсе кредалмаште 1943 ий 4 февральыште рядовой Ислам Изиланов вуйжым пыштен, тушанак тоеныт. 1943 ийыштак Мглинь ола воктенсе кредалмашеш Михаил Изиляев чот сусырген, 12 октябрьыште госпиталеш ош тӱня дене чеверласен.

Июльышто кугу кредалмаш талышнен. Салтак-влак илаш-колаш шогеныт. 31 июльышто Барилово ял воктене Илья Изиланов илыш дене геройла чеверласен.

Калимьяновмыт сарыш кумытын каеныт - 1942 ий 10 мартыште Емельян, 1943 ий 1 февральыште Савостьян, 1944 ий 1 декабрьыште Александр. Кумытынат илыше кодыныт, мӧҥгӧ пӧртылыныт. Мӧҥгыжӧ «Емельян Калимьянов 1943 ий 22 февральыште Болховский район Лубцы ял воктенсе кредалмашеш увер деч посна йомын» манын возымо извещений толын. Тудо тушан сусырген да илыше кодын улмаш. 135-ше батальонын сапержо Е. Калимьянов Вязьма воктене кредалын, тудым «За боевые заслуги» медаль дене палемденыт.

Сталинград йымалне, Дон ден Волга кокласе ял да ола воктенсе степьыште кредалмаштат Кужнур ял гыч шуко салтак лийын. Сапер Аптраки Першин 154-ше посна саперный батальон радамыште кучедалын. Тудо 1943 ий 15 январьыште Ленинский районысо Первомайский хутор воктене колен. Баяз (Пайназ) Файрушин рвезыж годым армийыште служитлен, 1928 ийыште командир курсым тунем лектын. Сар тӱҥалмеке, Мишканыште самырык салтак-влакым туныктен. Вара иже фронтыш логалын. Сталинград йымалне кугу кредалмаште лийын. Ольховский район Баякинский МТС воктене 1943 ий 9 ноябрьыште илыш дене чеверласен.

Картыште «Дубовский район, Быковская балка, высота 123,7» манме точка уло. Тушто 3-шо пулеметный рота обороным кучен. Кредалмаш чот талышнен, немыч артиллерий лӱйкален. Саде кӱкшакаште пулеметчик Илья Петроват лийын, воктенже снаряд пудештын, чот сусырген. Немычым чактарымеке, тудым колышо-влак деке намиен пыштеныт. Мӧҥгыжӧ «1942 ий 24 октябрьыште эргыда геройла колен» увер толын. Тойымо адресшымат садымак, 123,7 кӱкшака воктенсе вер манын ончыктымо. Но тоен шуктен огытыл улмаш - тудым санбатыш, вара госпитальыш наҥгаеныт. Кужу жап эмлалтын, мӧҥгӧ пӧртылын. Колышо-влак коклаште киен, садлан вес тӱня гыч савырнен толын манме гай. Тугай эпле, шагал мутланыше павай ыле. Тудо 5-ше гвардейский армийын 226-шо дивизийжын 985-ше полкыштыжо, а шке ялынак йолташыже 989-ше полкышто, саде районыштак кредалын. Иликай Иликбаев 1942 ий 27 октябрьыште Дубовский районышто колен (можыч, саде «Быковский балка» воктенак). Иктыжын «похоронкыштыжо» 24 октябрь, весыжын 27 октябрь кече-влакым ончыктымо.

«12-я Печенгская Красно-знаменная бригада морской пехоты Северного флота» манме соединенийыште кум йолташ служитленыт. Тиде Антон Имаев, Семний Исинбаков, Яндубай Яикбаев. Чылаштынат Верховный Главнокомандующий И. Сталинын «За взятие Петсамо» тауштыме серышышт уло. Антон Имаев старший краснофлотец, санинструктор лийын, 45-ше минометный истребительный противотанковый батарейыште кредалын. Ик кугу кредалмаште саркуралышт дене пырля кумло вич сусыргышо салтакым тул гыч луктын, 128 сусыргышылан полшен. Шкежат сусырген, контузият лийын. Тудым «За оборону Советского Заполярья» медаль да Йошкар Шӱдыр орден дене палемденыт.

Краснофлотец Семний Исинбаков 32-шо минометный ротышто, 3-шо батарейыште кредалын. Тудым «За оборону Советского Заполярья», «За боевые заслуги» медаль-влак дене палемденыт. Краснофлотец Яндубай Яикбаев авторотышто служитлен, тудымат тугаяк медаль-влак дене наградитленыт.

Михаил Абзаиров - сержант, отделенийын командирже. Икымше Прибалтийский фронтышто, 166-шо стрелковый дивизийыште служитлен. Кок гана сусырген, но уэш стройыш пӧртылын. Тудым 1944 ийыште «За отвагу» медаль дене, а 1945 ийыште Йошкар Шӱдыр орден дене палемденыт. Аксай Апчаев 156-шо гвардейский артиллерий полкышто, 1-ше дивизионышто служитлен. Подразделений 77-ше гвардейский Черниговский Краснознаменный Ленин да Суворов орденан дивизийыш пурен. Волхов, Ленинград, Сталинград, Нылымше Украинский, Икымше Белорусский фронтлаште лийын, кум гана сусырген. «За отвагу» медаль да Йошкар Шӱдыр орден-влак дене палемдалтын. Павел Кутлусатов сарыш Коми АССР гыч каен, тудлан повесткым 1942 ийыште Кожвинский РВК кучыктен. Ончыч 7-ше стрелковый полкышто, Донской фронтын 24-ше дивизийыште, вара, сар пытымеш, Икымше Белорусский фронтышто кредалын. 370-ше Бранденбургский Краснознаменный Кутузов орденан дивизийыште 940-ше артиллерий полкышто старший радист, ефрейтор лийын. Кум гана сусырген, эмлалтын, санбат гыч уэш стройыш пӧртылын. «За боевые заслуги», «За отвагу» медаль-влак да Йошкар Шӱдыр орден дене палемденыт.

Ибрай Михайлин сарыш 1943 ийыште каен. 15-ше гвардейский Ново-Бугский Краснознаменный бригадыже 4-ше гвардейский Сталинградский Краснознаменный Суворов да Кутузов орденан корпусыш пурен. 3-шо стрелковый батальонышто автоматчик И. Михайлин 1943 ийыште сусырген, уэш стройыш пӧртылын. Югославийыш шуын, «За отвагу» медаль дене палемдалтын.

Иван Файрушин - сапер, 115 отдельный саперный батальонышто служитлен. Батальон 18-ше танковый корпусыш (Знаменско-Будапештский, Краснознаменный, Суворов да Кутузов орденан корпус) пурен. Иван Файрушиным «За отвагу» медаль дене наградитленыт. Александр Аптушев 1939 ийыште армийыш каен. Сар годым 43-шо гвардейский Латвий дивизийыште служитлен. «Пеший разведка» отделенийын командирже, сержант, тыгак шкенжын 1-ше ротыштыжо снайпер, сусыргымо деч вара штабыште связной лийын. Тудым кок гана «За отвагу» медаль дене палемденыт. Йошкар Шӱдыр орденым пуашат темленыт. Сарыште вич гана сусырген. Ик осколкым капыштыже колымешкыже нумал коштын. Врач-влак пӱчкын огытыл: вӱргорно воктенак пижын лийын.

Кужнур ял гыч лекше офицер-фронтовик-влакат шукын лийыныт. Павел Юклев - комендант взводын командирже, лейтенант. Тудо 73-шо зенитный дивизийын тӱҥ командованийжын резервыштыже лийын. Тӱрлӧ вере кредалын. «За боевые заслуги», «За победу над Германией», «За победу над Японией» медаль-влак дене палемденыт. Лейтенант Изибай Апсатаров 394-ше дивизийын 815-ше полкыштыжо стрелковый взводын командирже лийын. Харьков ола воктенсе кугу кредалмашеш чот сусырген, 1943 ий 14 сентябрьыште госпиталеш колен.

Младший лейтенант Камат Шолеев 12-шо отдельный штурм да истребитель батальонышто взводын командирже лийын, 3-шо Прибалтийский фронтышто служитлен. 1944 ий 27 июньышто Ленинград областьысе Псков районын Погостище ял воктене ош тӱня гыч каен. Яныбек Ямбаев фронтыш 1942 ий 15 августышто логалын. Кокымшо Украинский фронтышто Днепр гоч вончен. Тушто виян кредалмаш талышнен. Ик кечын немычын кум атакыжым чактареныт. Отделений командир, младший сержант Я. Ямбаев шке отделенийышт дене ӧрдыж гыч шолып толын лекше немычым чареныт. Тиде подвиглан Я. Ямбаевым Йошкар Шӱдыр орден дене палемденыт. Курсым пытарымеке, лейтенант Я. Ямбаев взвод командир марте кушкын, 110-шо гвардейский Александрийский кок гана Краснознаменный Суворов орденан стрелковый дивизийыште служитлен. Тудым 1944 ий 23 ноябрьыште кокымшо гана Йошкар Шӱдыр орден дене наградитленыт. Венгрийыш шуын, Надь-Баел села воктене ош тӱня дене чеверласен. Младший лейтенант Дмитрий Николаев 199-ше гвардейский полкын 67-ше гвардейский дивизийыштыже стрелковый взводын командирже лийын. 1944 ий 23 январьыште Калининский областьысе Гусаково ял воктене кредалмаште геройла вуйжым пыштен. Михаил Сайранович Сайранов 1937 ий 10 майыште армийыш каен. Офицер курсым тунем лектын, 1944 ийыште капитан-интендант, 78-ше отдельный танкоремонтный батальонын командиржын полышкалышыже лийын. Сар пытыме годым майор-интендантлан шотлалтын. «За оборону Москвы», «За взятие Кенигсберга», «За победу над Германией», «За победу над Японией», «За боевые заслуги» медаль-влак да кок гана Йошкар Шӱдыр орден дене палемдалтын. Михаил Батурбаев ялже деч мӱндыр верыште пашам ыштен, 1930 ийыште армийыш каен, офицер лийын. Сар пытыме годым гвардий майор, 1326-шо куштылго артиллерий полкын командиржын алмаштышыже лийын. Ик наградной лаштыкыштыже возымо: «Немыч-влак артиллерий полкым шеҥгечше атаковатленыт. Пеш шукын шеҥыныт. Майор Батурбаев икмыняр орудийым савыраш командым пуа, кугу лӱйкалымаш талышна. Кредалмаш пытымешке, майор Батурбаев да моло артиллерист-влак позицийыштак лийыныт, фриц-влакым шалатеныт, чылаже вич танкым, кок орудийым, шым бронетранспортерым, кум станковый пулеметым да иктаж ныл рота пехотым пытареныт». Майор Батурбаевын сар корныжо нерген Йошкар Шӱдыр, Йошкар Знамя, 2-шо степенян Отечественный сар орденже-влак каласкалат.

Тыге Кужнур ялын салтакше-влак сарыште кредалыныт. Кугу сар тӱҥалме годым Кужнурышто 238 сурт лийын. Ял гыч Шочмо Элым аралаш 242 еҥ каен. 137 салтак сар корнеш йомын. Шукыштын шӱгарышт пале огыл, увер деч посна йомыныт. Сарыште кучедалше да илыше кодшо-влак кокла гыч тачысе кечын ялыште нигӧ уке.

Читайте нас:

Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.

При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.

Категория информационной продукции 12+

Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.

Мы в соцсетях:

ВКонтакте - vk.com/cholman

Telegram - https://t.me/cholmantv

Я.Дзен - https://dzen.ru/cholman

ОК - ok.ru/cholmanrb

TikTok - tiktok.com/@cholman.tv

Телефон

Телефон: 8(34783)7-07-97.

Электрон почто

[email protected]

Адрес

Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман».