Монча конкурсыш Печать «Мончаже - чылт «курчак!»

190 утла уштышым эртен, паша коклаште манме гай, ме, мончам аклаш ӱшаныме жюрин еҥже-влак, Нефтекамск-Укозаш маршрутым кум шагат жап наре кудалын, кечывал деч вара палемдыме верыште лийна. Лум дене леведалтше ялыш миен шумеке, ола гыч шып да луман кугыжанышыш логалмыла чучо. Укозаш ял такшым кугужак огыл - 54 пӧрт гыч яра шинчышыжат уло, 46 суртышто илат. Укозаш дене пырля Рефанда, Новотроицк, Пӱрымучаш ял-влак Новотроицкий ялсоветыш пурат. Лумым эрыктыше суртоза Борис Айдимирович мемнам капка ончылно уремешак вашлие. А суртышто пелашыже, Елена Янаевна, ӱстелыш марий чесым лишыл родо-шочшыжо-влакым вучымо гаяк поген ямдылен. Виш кумылан да поро улеш содыки мемнан калык. Мончажым гын эрвелешак олтен ямдыленыт. Да, монча - тиде гана мемнан тӱҥ сомылна. Мончам аклен моштышо кугу опытан специалист семын шокшо парым тамлаш да выньыкым лывыжташ эн ондак, конешне, суртоза ден пӧръеҥ-влак - А. Байгашев ден В. Баиров - тарванышт. Тиде жапыште озавате дене мутым вашталташ жап ситышын лие. Елена Янаевнан мутшо гыч, у пӧртыш куснымыштлан (Тидын годымак у уремлан тӱҥалтышым пыштымыштлан шотлаш лиеш чай?) лу утла ият эртен. Ончыч корно гоч вес уремыште иленыт. Куснымылан кӧра чыла уэмденыт. Мончамат. Монча пурам, делянкым налын, ик ий ончыч кеҥежым писте пырня гыч чоҥеныт гын, моло сомылжым тиде ийын мучашленыт. Тыге тений август тылзыште у монча ямде лийын. Палемдыде ок лий, чыла «отделке» манме сомылым Елена Янаевна ден Борис Айдимирович коктынак ворандареныт. Рашынрак каласаш гын, уло чоныштым пыштен шуктеныт тиде ош мончаштым. Тидым Володя ден Анатолий чӱчӱат палемдышт. Мончаш кайымеке, нуно тушто кужу жаплан «йомыч». Озавате «Миен, ончал толшаш» манын тарванымыж годым мыят почешыже ик-кок кадрым «темдалаш» ошкыльым. «Возалташ лектыда ала?» манмекат, монча дене чеверласаш ышт вашке. Пулдырысо («Комната отдыха» манын лӱмдат тудым оза-влак.) пу ӱстел йыр чайым подыл шинчымышт годым войзен шуктышым содыки. «Монча - чылт курчак!» - куанжым ышт шылте Володя чӱчӱ. «Монча са-а-ай, пешат сай. Южшат куштылго», - шонкален-вискален ешарыш Анатолий Васюкович. «Курчакшым» ӧрдыж гыч ончалын аклаш ик шот, шке тамлен лекташ - йӧршын весе. А кӧргыштыжӧ могайрак? Тамлен ончышаш мыят мишкан мончам. Ме вет, редакций пашаеҥ-влак, тугай улына - чыла шке шинча дене ужаш, шке кид дене кучен ончаш тыршена. Лӧкаште выньык дене йошкаргымеш лупшымо огыл, тушко кӱзымӧ нерген молгунам вуй йыр икана огыл шоналтенам гын, ты гана тушеч волымемат ыш шу - юж кукшо, шӱлаш куштылго, вуят ыш аҥырге. Нойымо ок шижалт. Выньыкым тамлыде волыман мо? Мылам иктым огыл, кум выньыкым тамлаш логале. «Тумо гай патыр лий», «Куэ гай лывырге лий» манын арамлан огыл ожнысек вӱчкеныт нунын дене кап-кылым мончаште. А вишне - тиде емыж, поянлык. Вишне выньыкше! Пушыжо вуйымак руштыкта - тунар тамле улмаш! Кугу тумо выньыкат келшыш, пайдаже нерген икана огыл колалтын. Куэ выньык дене лупшалашат вий кодо. Озамытын мутышт гын, южгунам нуно У ий пайрем деч вара кодшо нулго укш гычат выньыкым ямдылат.

Ӧрдыж гыч ончымаште, шижалтеш - мончам оза-влак лийже манынак тыршен чоҥеныт. Монча кӧргыштӧ чылаже ныл пӧлем. Пулдырыш омсам почмеке, эн ондак каныме пӧлемыш логалат. Тушто шӱлалтен шинчаш, каналташ теҥгыл, кресло - чыла шот дене йӧнештарыме. Умбакыже раздевалка гай изирак пӧлем верланен - вургемым кудашаш, чияш йӧнан. Тиде омса гоч мушкылтмо пӧлемыш логалат. Эн кӧргыштӧ - парилка. Монча кӧргысӧ пырдыжым да кӱварым Яникиевмыт евровагонка дене вакшыныт. Каныме пӧлемыште - лӱс евровагонка, молыштыжо - писте пушеҥге гыч. Ынже локтылалт, шке тӱсшым арален кодыжо манын, тудым парафин чия дене чиялтеныт. Кӱвароҥаште вӱд ынже кучалт, кӱвароҥа ынже шӱй, кошкыжо манын, тудым нӧлтал кодыманым ыштыме. Вӱд кӱвароҥа йымак йоген кая. Йымалне - бетон, тудын ӱмбалжым плитка дене леведме. Монча шокшо лийме шотыштат (Когартыше шокшыжо ок лий гын, могай тудо монча?) сайынак тургыжланыме: евровагонка дене пырня коклаш изоляционный фольгам пижыктыме, пырдыжысе моко корным ош шуным йӧрымӧ гипс вартыш дене йыгыме, мушкылтмо пӧлемысе изи окнат кок пачашан. Мончаште вытяжной электровентиляций уло. Коҥгам кызытсе жаплан келшышым - «топи-мойсям» - йӧнештарыме. Мо оҥайже, коҥга гыч шикш кӱшкӧ тыманмеш кӱзен ок кай - эн ондак тудо мончасе труба дене йыр савырна, коҥгам ырыкта, вара иже кӱшкӧ кӱзен эрта. Лӧкаште ятыррак шинчыме гынат, нимынярат шым нойо. «Моткоч компактно чоҥымо мончам. Этажерка, теҥгыл - чыла верыштыже. Парилка ден мушкылтмо пӧлем ушнымо пырдыжыште, ӱлнӧ, шокшо коштшо манын да уто вӱдыжгым кошташлан икмыняр рожым кодымо. Тидыже мылам у лие», - ойырен палемдыш Владимир Мингареевич. «Моло монча дене таҥастарымаште, мый эше тыгай ойыртемым шекланышым. Коҥга кӧргысӧ шикш коштмо корным эрыкташлан ешартыш люкым ыштыме», - ешарыш Анатолий Васюкович. Борис Айдимировичын тӱҥалме пашажым умбакыже шуяш шонымашыже уло - телымат шокшо лийже манын, монча ончылым пурымаштак саемдаш, мардеж ынже кошт манын, авыртышым ышташ да мойн. ...Каналтен шинчыме годым Елена Янаевнан темлыме тамле пуражат лачеш тольо. Пырляже чыла тидым «эн сай релаксаций» манаш лиеш, очыни. Нимогай джакузи, сауна огыт кӱл - ала-мыняр пачаш куатлырак ялысе марий монча!

…«Те тушто илыше улыда?» манын тӱкалтыше ок лий гын, товатат, эр мартеат канем ыле дыр Яникиевмытын мончаштышт. Содыки писын шуктеныт нуно у мончам. Вет кеҥежым моло сомылжат ситышын - пакча, шудо, емыж… Емыжым гын Елена Янаевна ден Борис Айдимирович ончен-кушташ поснак кумылан улыт. Нунын сад-пакчаштышт олмапу, вишне, груша, черешня, шоптыр, кугымӧр икмыняр сорт кушкыт. Оза-влак тыгак казам, сӧснам, шорыкым, ушкал вольыкым, кроликым ашнат. Суртоза эше мӱкшым куча. «Мӱкш - тиде чер. Кунам мӱкш уло, тый илет, куанет. Мӱкш уке гын, ям уке гай. Нунын пашам ыштымыштым ончен йывыртет, чонлан ласка, чон кана нунын пелен», - ойла Борис Айдимирович. Мо оҥайже, тиде сомылым тӱҥалме годым тудо кок мӱкш ешым мӧҥгыжӧ вич километр ӧрдыжтӧ верланыше Рефанда ял гыч вӱдвара дене нумал конден. Шудым ямдылаш икшывышт-влак, мӱндырнырак улыт гынат, полшаш толын коштыт. Анатолий эргышт Татышле районышто ила, туштак правоохранительный системыште УИИН пӧлка начальниклан ышта. Алевтина ӱдырышт ешыж дене Нефтекамск олаште вераҥын. Кызыт изи икшыве ден мӧҥгыштӧ шинча. Элеонора ӱдырышт Москва олаште адвокат улеш. Ушан-шотан ешыште икшыве-влакат тыгаят кушкыт, очыни. Яникиевмытын кум икшывыштат кӱшыл образованиян. Кова-кочам ныл уныка куандара. Богдан уныкашт Нефтекамск оласе «Виктория» ансамбльыште кушта. Шкеже Елена Янаевна Караидель район Шопкер ял гыч улеш, Укозаш ялыш пашам ышташ толын да тыштак марлан лектын. Пелашыже дене Укозаш ялыште кумло кандашымше ий мужыр кӧгӧрчен семын келшен илат. Озавате кидпашаланат мастар - межым шӱдыра, носким пидеш. Шке кид дене ургымо-тӱрлымӧ марла тувыржо-влак кызытат аралалтыт. Кастене ваш мутланен шинчыме годым, тудын марла тувырым чиен лекмыжым ужын, Борис Айдимирович шкежат кидыш гармоньым нале да марла семым шергылтарыш. «Мӧҥгыштӧ яра шинченак ом керт. Эре мом-гынат ыштыме шуэш», - ойла тудо. Ӱмыр мучко еҥ коклаште коштмеке, тыгак лиеш, очыни. Борис Айдимирович 43 ий Укозаш тӱҥалтыш школышто йоча-влакым туныктен, директорын пашажымат шуктен. Кызыт нылымше ий сулен налме канышыште улеш (Школым петырымылан кӧра йоча-влак Изи Накаряк ялыш тунемаш коштыт.). Тыште тудым сай туныктышо, ушан-шотан суртоза, ялын историйжым, вер-шӧрым шымлыше уста айдеме, краевед веле огыл, чолга мер пашаеҥ семынат палат. Тӱҥ сомылжо дене пырля Борис Айдимирович мер пашамат шуктен - ялысе пайрем-влакым эртарымашке, Укозаш ял гыч Кугу Ачамланде сарыште вуйым пыштыше ветеран-влак лӱмеш обелискым почмашке, нуным шарныме лӱмеш 63 нӧргӧ кожым шындымашке шагал огыл вийым пыштен. «Сурт-оралте сомылкам мыйын-тыйын манын огына пӧлкале, икте-весылан полшена», - ойлат вате-марий Яникиевмыт.
…Мӧҥгӧ пӧртылмӧ корнынам кок гана писынрак эртымыла чучо. «Ола деч мыняр мӱндыркырак кает, калыкше тунаре порырак», - шонымыжым йӱкын пелештыш водитель Борис чӱчӱ. Чынжымак, у палымына-влак Яникиевмыт дене уналыкыште лийме тиде шонымашым пеҥгыдемдыш веле. Озамыт дечат, волгыдо ош мончашт дечат сай кумылышт мемнан декат кусныш. Кызытат чоным ырыкта.