Йот кундемым ужаш оҥай

Кеҥеж кече тугай: шыве-шыве йӱржат йӱрын колта, ик жап гыч пыл лоҥга гыч чевер кечат шыргыжалеш. Кужу, тӧр, кумда корнына, Пошкырт кундемнам коден, Татарстан мландыш пуртыш. Рӱдола мемнам порын вашлие. Эн ондак 1552 ийыште чоҥымо Казань Кремльым ончаш пурышна. Легенде почеш булгар-шамыч тиде олам мландыш пуртен шындыме котёлышто тул ылыжтыме деч поснак вӱд шолаш пурымо верыште чоҥаш тӱҥалыныт. Тыгай вер Кабан ер воктене улмаш. «Котёл» мутшо татар йылме гыч «казан» манын кусаралтеш. Тышечын Казань олан лӱмжӧ лектын. Казань Кремль Юл ден Казанка эҥер-влак кокласе кӱкшӧ верыште чапланен шога, шкеж деке уло кумылын ӱжеш! Крепость-олан «шӱмжӧ» - пеш чатка да мотор канде кава йымалсе тоштер. Башне ден пырдыжше-влак шке жапыштыже булгар князь ден Чингисханын воинже-влакымат, Иван Грозныйымат ужыныт. 1703-шо ийыште чоҥымо 58 метр кӱкшытан Сююмбике «тайналтше» башньымат ончалаш оҥай. Ик легенда почеш тудым Иван Грозный лӱмын Сююмбике кугыжан ватын йодмыж почеш чоҥен. А ӱдырамаш, йӧратыдыме Иван Грозныйлан марлан каяш огыл манын, башне вуй гыч тӧрштен, маныт. А теве ӱмырым иктыш ушен, ваш-ваш келшен илаш пӱрышӧ «Казан» дворец шке формыж дене йолан котёлым ушештара. Ӱлыл ужашыштыже ЗАГС верланен. Татарстанын рӱдолаштыже Кул-Шариф мечетьым, шуко калыкым ушен шогышо «Чыла религий-влакын храмыштым», Шамильын пӧртшым, тӱрлӧ тоштер-влакым, театрым, паркым, садым да моло оҥай верым ужын, шымлен кошташ лиеш. Казань ола пеш келшыш, но корнына Марий Элышке ӱжеш. Йошкар-Олашке 147 километр веле кодеш. Кумыл нӧлтын, марий мландысе вер-шӧрым ончен каена. Йырым-йыр чодыра, эҥер ден ерла, олык ден пасула кодыт. Чонлан ласка. Вет тиде мландыште марий калык ила! Эсогыл мемнан шӱжарна, Эльвира Николаевна Пекинина (Максимова) (Калтаса районысо Кугу Келтей ялеш шочын-кушкын, кызыт Марий Элыште Советский районысо Михайловка ялыште ила.) мемнам унала вуча! Ме тудын деке мыняр жап толаш шоненна! Тудо ик кече ончыч мыланна Марий Эл радион концертышкыже мияш билетым налын ямдылен. 

Марий Элын рӱдолашкыже миен шумек, рвезе годсо студент жапым шарналтен, Таисия ден Гена Коростинмыт эн ондак «Подкогыльныйыш» пураш темлышт. Рвезышт годым нуно Йошкар-Олаште университетыште тунемыныт. Кызыт  Нефтекамскыште илат.

Подкогыльо пеш тамле лие. Умбакыже корнына М. Шкетан лӱмеш Марий драмтеатр деке намийыш. Салам, марий калыкым ушышо театр! 100 ияш улат, мыняр шуко самырык артистлан корным почынат! Жапыштыже гастроль дене яллашкат лектын коштында, Келтей клубыштат уло кумылын тендам вученна. 

Ончылнына йомакла кушкын шичше вер шарлен кия. Какшан сер ӱмбалне ломбо гына огыл, Бельгийысе, Италийысе, Германийысе сынан пӧрт, замок, моло тӱрлӧ оҥай пырдыж-шамыч шинчам куандарат. Какшан эҥерын кок могырыштыжат Брюгге эҥерсер (набережная) олалан ямле тӱсым пурта, куатым нӧлталеш. 

Мланде йыргешке, маныт. Ӱшаненат шукташ ок лий, Патриарший площадьыште Благовещенск педучилищыште пырля тунемме йолташнам, Инна Абхаликовам, вашлийна. Тудо Туймаза ола гыч экскурсионный тур дене миен. Марий Элын рӱдолажым пырля ончен кошташ эшеат кумылло лие. 

Жап писын эртен кайыш. 5 шагатлан Марий Эл радион «Мыланна - 18» концертышкыже кайышна. «Келшымаш» стадион 4 тӱжем еҥым поген. Палыме артист-шамыч уло кумылын шке мастарлыкыштым ончыктышт, весела такмак ден у муро-влакым йоҥгалтарышт. А Татьяна Соловьёван «Пӧртыл» мурыжо уло стадионысо калыкым йол ӱмбаке шогалтыш, шинчавӱдым лукто. Татьяна тиде мурыжым СВО-шко кайыше пелашыжлан пӧлеклен возен. Концерт кечын пелашыже толын шуын, муро йоҥгымо жапыште сценыш изи ӱдырыштым кучен кӱзыш, Татьяналан, сукен шинчын, пеледыш аршашым пӧлеклыш. Кумыл тодылалте…

Концертыште эше ик пырля тунемме йолташнам, Эльвира Киликаевам, вашлийна. 90-ше ийлаште Мишкан районысо Шогертен ял ӱдыр ден Шаран кундемысе Борис лӱман рвезе ешым погеныт да Марий Элыш куснен толыныт. Кызыт Шернур районысо Лоскутово ялыште илат. 

Ме, Пошкырт кундем гыч мийыше-влак, погынен, «кандырам» пунена, а Марий Элысе калык йыр пӧрдын кушта. 4 шагат жапыште 40 тӱрлӧ койыш-шоктышан номерым куанен ончышна, артист-шамычлан совым кырышна, куштышна-мурышна. Пеш сылне концерт лие!

Кас Йошкар-Ола эшеат моторрак улмаш. 9 шагат жапыште Оболенский-Ноготковын площадьыштыже Национальный художественный галерей пӧртыштӧ «оселан шагат» композицийым тӱткын ончышна. Наташа акамлан пеш келшыш. Акам, Наталья Константиновна Тынышева (Шамаева), Урал кундемын рӱдолаштыже - Екатеринбургышто - ила, эмлымверыште пашам ышта. Тудо, жапым муын, лӱмын Йошкар-Олам ужаш тольо.   

Йомакысе гай чевер ола шеҥгелан кодо. Поро шарнымаш чоныштына кужу жап илаш тӱҥалеш. Эльвира шӱжарланна кугу таум ойлена. Тудо мемнам уло кумылын вашлие, Михайловка ялжым ончыктыш, Нужъерышке, школ кудывечыш, Монча уремыш намийыш. Мо оҥай, тиде ялыште мончам пӧрт воктен огыт шынде, мончалан посна уремым ойыреныт. «Элан элже дене» маныт вет! 

Эше шуко оҥай татым шарнен возаш лиеш. Тыгай пайдале кеҥеж каныш кумылым нӧлтале, ончыкыжат моло вер-шӧрлам ончен, шымлен кошташ, уш-акылым пойдараш таратыш.